Bij het verzamelen van afbeeldingen voor ons boek komt er ook materiaal mee dat niet direct toepasbaar is in een boek over de geschiedenis. Stelselmatig hebben we apart gelegd de silhouetten van knippers en knipsters door een knipper geknipt.

Het maken van een profiel portret of silhouet is opgekomen in de 18e eeuw en het werd de mode van die tijd. Ze werden uit de hand of naar een schaduwbeeld geknipt of geschilderd. De Zwitserse geestelijke Lavater maakte het zelfs tot een wetenschap om aan de hand van een profiel iets te zeggen over het karakter van de afgebeelde persoon.
Ook in ons land werd de mode gevolgd, maar dat kwam mede door enkele ‘gastarbeiders’ uit Duitsland, o.a. Schmetterling en Köhler.

De eerste knipster die door een Nederlandse knipper werd geknipt was Betje Wolff (afb 1). Matthias van Geuns (die het knipsel maakte) was doopsgezind predikant en heeft meer dan 400 silhouetten geknipt van meest doopsgezinde mensen uit Makkum, Harlingen en Haarlem. Betje was weliswaar niet doopsgezind (getrouwd met de hervormde dominee Adrianus Wolff te Middenbeemster), maar haar schrijfgenote Aagje Deken was dat wel. Betje Bekker had als jong meisje in Vlissingen een knipsel gemaakt voor het zoontje van de burgemeester; voor zover we weten is het daarbij gebleven, hoewel ze in haar boeken meermalen het knippen of silhouetteren noemt.

 

In de negentiende eeuw werd men geboeid door de nieuwe techniek van de fotografie, maar in het begin van de vorige eeuw kwam het silhouetteren toch weer op. Het werd gedaan op grote manifestaties, weer door buitenlanders, zoals Leon Bourg.

Maar al snel waren er ook enkele Nederlanders die hun voorbeeld volgden en er brood in zagen. Een van hen was Klaas Bakema.

Klaas Bakema noemde zich de ‘eerste Nederlands beroeps kunst- en portretknipper’ en kon als hij ‘in trance’ was goed knippen. Hij heeft de Bram Bosch geknipt met snor en petje (afb 2), die op de schippersbeurs in Rotterdam de wachttijd doodde met knippen van allerlei grappige tafereeltjes.

 

Ook heeft Bakema het profiel van Irma Kerp geknipt (afb 3) en in 1950 dat van Lever toen die nog in Muntendam woonde (Afb 4).

Bakema onderhield briefwisselingen met Line Huizenga-Onnekes, Irma Kerp en Wiecher Lever. Daarin staat veel over zijn leven en over zijn silhouetteerkunst, die hij niet wilde vergelijken met ‘echte’ kunst.

Op zijn beurt heeft Lever in 1952 Cornelis Moojen (72 jaar oud) geknipt (afb 5) en vervolgens de zeventigjarige Evert Root (afb 6).

Beide knippers hadden geregeld contact met elkaar, Lever kocht knipwerk van Root – met eeuwigdurende rechten – om aanzichtkaarten van te laten drukken en te verkopen in zijn museum. In 1975 heeft Lever onze hele familie geknipt (toen nog maar twee dochters) ter gelegenheid van het 45-jarig huwelijk van mijn ouders. (afb 7)

Evert Root heeft twee knipsels gemaakt, naar foto’s van Jan Visscher (Jan II). Eentje waar hij aan de haven staat, op het hoofd het traditionele Urker vissershoedje, met een rol knipwerk onder zijn arm.

 

 

 

 

 

Op het andere knipsel is hij ouder en zit hij op een stoel te knippen. Er onder heeft Root geschreven: Jan de Knipper geb: 14 januari 1885 te Urk. Overleden 4 maart 1938 aldaar. Dit knipsel bevindt zich in het Openluchtmuseum te Arnhem.

In 1982 is door Irma Kerp samen met Lies Markus in het Spant te Bussum een tentoonstelling gehouden van Nederlands knipwerk. Dit is de opmaat geworden voor het oprichten van de Nederlandse Vereniging voor Papierknipkunst.

Elly Stroucken heeft tijdens de opening van verschillende knippers een portret geknipt. Zoals Irma Kerp (afb 12), Lies Markus (afb 13), Jo van Velsen (afb 14) en Magda Helms (afb15).

In 1993 heeft Elly er een mooi boekje overgemaakt: Het begon zo…. Dit boekje is nog te verkrijgen op de Contactdag.

Teun Terpstra heeft twee knipsels over Lever gemaakt. Geen silhouetten, maar in de duidelijk herkenbare stijl van Terpstra zien we op een knipsel Lever met schaar aan de waterkant met vrolijke kikkers en een bootje.

Op het andere fietst Lever met de schaar in de aanslag .

Joke en Jan Peter Verhave