De bijlage van deze Knip-Pers is ‘een hommage aan Jantje III’. Jantje III is de bijnaam van Jannie de Jong – Brouwer. Ze kreeg deze bijnaam van Hil Bottema en sindsdien signeert ze haar knipsels met Jantje III. Waarom ontving ze deze bijnaam? Omdat zowel Jantje I (Jantje de Prentenknipper), Jantje II (Jan Visscher) als Jantje III volkskunst knipten. Ieder op zijn/haar eigen manier. Een andere bijnaam die ze van Hil Bottema ontving was: Jantje de Humoristische. In veel van haar knipsels zit een knipoog verborgen. Bij het knipwerk hierboven zie je het zogenaamde Sint-Thomasluiden, een oud-Fries gebruik, waarbij men door het luiden van de klok boze geesten hoopte te verjagen. Dit zou in het verleden op vele plaatsen in zuid-oostelijk Friesland vanaf 21 december tot Nieuwjaar plaatsgevonden hebben.

Jannie de Jong veronderstelt dat de klokkenluiders zich met behulp van een glaasje wel staande gehouden zullen hebben en heeft haar signatuur dan ook op passende wijze verwerkt: rechtsonder in een borrelglas. Met haar knipsels vertelde ze graag over allerlei gebruiken. Tweede Kerstdag (26 december) is de naamdag van Sint Stephanus. Het steffenlopen was een bekend gebruik in Drenthe. Het steffenlopen gebeurde door kinderen en armen. Men trok langs de boerderijen en zong dan op de deel, waar de ‘beesten’ stonden, een liedje, terwijl men de koeien wat hooi voerde (afb. Sint Steffen).

Bij de Nederlandse folklore horen ook spreekwoorden en gezegden. De volgende afbeelding is een gedeelte van het knipwerk getiteld: Dieren in onze spreekwoorden. Van links naar rechts: ‘een kat in de zak kopen’, ‘íeder vogeltje zingt zoals het gebekt is’, ‘de hond in de pot vinden’.
Ze had oog voor talent, want in 1985 vervaardigde ze de prent: ‘A star is born in Schagen’. Het was de doorbraak van de popster Gerard Joling (afb. 7). Met excuses voor de kwaliteit van de afbeelding.

afb. 7: Uit Volkscultuur, nummer 4 – 1988.

afb. 1: Jantje III gaf kniples in de ‘Friesland Post’.

afb. 2: Drie koningen, drie zangertjes.

afb. 3: “Alle beetjes helpen”, zei de vrouw en duwde het schip met een stopnaald.

afb. 5: Naar de Hoornse Koemarkt; Een kaart uit het Westfries Museum in Hoorn.

afb. 6: Nieuwjaarszingen, traditie in Brabant.

afb. 8: Uit het Westfries Museum.

Wie weet welk raadsel bedoeld wordt bij afb. 4?

Door Atelma van Strien
Met dank aan Joke en Jan Peter Verhave en Tineke Dieks voor het sturen van informatie.