Ieder van ons kent wel het prachtige miniatuur snijwerkje met het familiewapen Van Schurman, omgeven met bloemenranken die heel fijn zijn uitgewerkt. Het werd gemaakt voor Johan Abraham van Schurman (1655-1731). Een geschilderd portret van hem, met dezelfde kwartierwapens hangt in het Coopmanshuis, het gemeentemuseum van Franeker; hij werd burgemeester van IJlst, gecommitteerde ten Landsdage en ter Staten Generaal. Zijn oudtante, de beroemde Anna Maria van Schurman, had goede contacten met zijn ouders Abraham en Aemilia uit Den Haag. Haar achterneefje Johan Abraham logeerde bij haar in Utrecht omstreeks 1660 en later in de Labadisten-commune te Wiewerd. Hij was 22 jaar toen zijn ‘moei’ stierf en werd haar enige erfgenaam. Het knipsel is niet door haar gemaakt, maar omdat ze als jonge vrouw, wel had geknipt, en dit knipsel met andere familiestukken door de kinderloze zoon van Johan Abraham aan de Franeker Universiteit is vermaakt, is de legende in de wereld gekomen dat Anna Maria het gemaakt had. Dat hadden we al in ons boekje ‘Schaarkunst’ geschreven, maar de oplossing is er nog steeds niet.
Zeeuwse familie in Den Haag
Wij hebben in de loop van de tijd nog zeven andere, heraldische knipsels kunnen lokaliseren, die alle een treffende gelijkenis vertonen in stijl en uitwerking en evenmin als het eerstgenoemde zijn gesigneerd, maar volgens een Zeeuws archief gemaakt door Otto van Voorst.
Een in het Zeeuws Museum bewaard knipsel (afb. in Schaarkunst) is gemaakt voor Pieter van Gelre (1662-1708), die uit een belangrijke Zierikzeese familie stamde. Pieter werd in Den Haag geboren, was in 1695 tot Schepen van Zierikzee benoemd en werd later raadslid en burgemeester.
Twee andere Zeeuwse knipsels (afb. 1), bijna gelijk en met het familiewapen Pous en de acht kwartierwapens, zijn gemaakt voor twee broers. Zij waren volle neven van Johan Abraham van Schurman: de moeders waren zusters. Aemilia en Vincentia van der Haar. De laatste was getrouwd met de Zierikzeese notabele Mr. Bonifacius Pous en de knipsels varen voor twee van hun zonen, Pieter (1653-1723) en Bonifacius jr. (1664-1726). De eerste werd in Den Haag en de tweede in Middelburg geboren. Pieter bekleedde vanaf 1674 allerlei hoge ambten en functies in Zierikzee. Bonifacius jr. huwde in 1705 Anna van der Heul te Delft en hij begon zijn carrière ook te Zierikzee in 1691 als landrechter van Schouwen.
Delftse families
Een van de knipsels bevat een mans- en vrouwswapen van dezelfde familie Van Kinschot (afb. 2). Dit zijn Mr. Gaspar van Kinschot (1676-1759) uit Delft en zijn nicht en bruid Catharina Cornelia van Kinschot (1675-1762). Hun huwelijk werd gesloten in 1710; Gaspar werd schepen en burgemeester van Delft.
Onlangs kwam To van Waning nog een knipsel door dezelfde kunstenaar op het spoor! Het draagt het wapen Van der Goes-Spiering (afb. 3). In 1679 trouw den Mr. Adriaan van der Goes, Heer van Naters (1649-1721) en Maria Dulcia Spiering, wier moeder Pous heette. Hij was burgemeester van Delft. Het knipsel is voor hun zoon Adriaan van der Goes gemaakt, die in 1733 schepen werd van diezelfde stad. liet wapen draagt drie bokkekoppen (van der Goes) en een combinatie van drie zwemmende spieringen en drie zwemmende eendjes (Pous).
Voor een lid van een ander Delfts regeringsgeslacht, Van Groenewegen, is ook een knipsel gemaakt. Het wapen ver toont drie bonen (afb. 4). Omdat er slechts één wapen, zonder kwartierwapens, in voorkomt, kunnen we het niet met zekerheid aan een bepaald lid van die familie toeschrijven. Wellicht was het de Delftse veertigraad Juliaen van Groenewegen (1671-1739) of zijn vader Adriaen Christiaensz. van Groenewegen (1639-1712), veertigraad en schout.
Tenslotte is er nog een werkstuk van dezelfde hand, met een fraaie jachtscène en een ovaal (vrouws-)wapen in de rand, van het Delftse geslacht ‘s Gravesande. Ook hier is er een verband in Delft: we zagen al dat Bonifacius Pous jr. huwde met Anna van den Heul te Delft; zij was een dochter van Salomon van den Heul en Rusge ‘s Gravesande!
Veder zoeken
Vijf van de acht knipsels hebben een Delftse achtergrond. Drie andere ver wijzen naar Zierikzee. Op zoek dus naar meer gegevens over Otto van Voorst. In oude Zeeuwse literatuur werd hij een weeskind uit Zierikzee genoemd, maar bewijzen daarvoor hebben we niet kunnen vinden.
In een Duits boek over kerkboekprentjes ‘Das kleine Andachtsbild’, noemde de schrijver Adolf Spamer enkele Nederlandse papierknippers, onder wie ‘der Rotterdamer Schneidekünstler Otto van Voorst’. Als bron noemde Spamer een artikel van Van Dokkum uit 1915 over Nederlandse knippers, maar die vermeldde de woonplaats van Otto van Voorst niet. Inderdaad woonde en overleed er in die tijd iemand met deze naam in Rotterdam hij was notaris van 1684-1720, zoon van Jacob Gerritsz. van Voorst en Catharina Willemsdr. de Niet. De ouders waren in 1662 getrouwd en Otto zelf huwde op 9 april 1684 met Johanna Hodenpijl dochter van Adriaan en Cornelia Vlasvat. Zijn moeder overleed in 1711 te Rotterdam, dus de overlevering van een Zierikzeese wees klopt niet met deze persoon. Er zijn geen aanwijzingen gevonden van contacten die notaris Otto onderhield met de genoemde families uit Zierikzee, in Den Haag of Delft. Henk van Ark gaf uitleg van de onjuiste interpretatie door Spamer van Van Dokkum. Hij vond geen aanwijzing dat de knipper Otto van Voorst en de Rotterdamse notaris van die naam dezelfde zijn en acht de kans daarop ‘niet al te waarschijnlijk’. We blijven verder zoeken, want van een zo begaafd papiersnijder moet toch wel ergens een spoor te vinden zijn….
Joke en Jan Peter Verhave
Ref.:
Joke en Jan Peter Verhave, Schaarkunst, Arnhem 1983.
van Ark, Zeer uitstekende kurieuze stukken van papier. Rotterdamse Papier en snijkunst 1650-1900, Rotterdam 1987.