J.K. Sanders, een papierknipper uit de omgeving van Purmerend, maakte huwelijks- en spreukenknipsels in de jaren 1832-1866. Hij knipte ze uit wit papier en legde ze op blauwe fonds. Ze werden gemaakt voor echtparen uit Ilpendam en Middelie. Na onderzoeken, verricht door de heren Zonneveld en Groot, is het zeer waarschijnlijk dat de maker van deze knipwerken ene Jan Klaas Sanders was, die op 3 maart 1805 te Edam werd gedoopt. Bij zijn eerste huwelijk in 1828 met Matje Dik was hij van beroep koopman en bij zijn tweede huwelijk in 1838 gaf hij op van beroep arbeider te zijn. Jan Klaasz. Sanders kreeg drie kinderen, waarvan twee in leven bleven, hij had familie in Middelie, maar van Jan zelf ontbreekt na 1840 elk spoor. Werken van Jan K. Sanders bevinden zich in de collecties van Museum Betje Wolff, Nederlands Openlucht Museum en in het Waaggebouw te Monnickendam.

afb. 1, J.K. Sanders, huwelijksknipseI Groot/Pauw, wit papier, Nederlands Openluchtmuseum 22.074-55

J. Steffens, een papierknipper waarvan lange tijd maar een stuk bekend was. Bij de ontdekking van het tweede knipwerk werd tevens een verhaal uit over levering verteld. Jan Steffens was huisschilder. Hij had geld geleend van een doopsgezinde familie in Edam. Bij het terugbetalen gaf hij een door hem gemaakt papierknipsel en een door hem gemaakt schilderij cadeau, omdat hij geen rente hoefde te betalen. (Geld lenen zonder daar rente over te rekenen was in doopsgezinde kring gebruikelijk.) Jan Steffens maakte zijn knipwerken in de jaren 1835 en 1836. Hij knipte ze uit wit papier en legde ze op blauwe fonds. Het onderzoek naar Jan Steffens is nog in volle gang.

afb. 2, Het door J. Steffens geschonken knipsel. Wit papier. Particuliere collectie

J.S.S. Van deze papierknipper is nog niets bekend. Tot een jaar geleden was helemaal niet bekend dat er een knipper met de initialen JSS had bestaan. J.S.S. maakte in 1814 en in 1823 twee stukken in de stijl van Pieter Reijnders. Het ene stuk is een winterlandschap en het andere stuk een zomerlandschap. Helaas zijn de foto’s niet goed genoeg om af te drukken.

J.S. nummer vier. Van hem zijn drie gesigneerde knipwerken bekend en vier knipwerken die aan deze J.S. worden toegeschreven.

Door de bereidwillige medewerking van de heer Zonneveld, amateur genealoog, de heer Groot van de vereniging ‘Oud Monnickendam’ en de medewerking van drs H. van Ark van de Stichting W.Tj. Lever te Rotterdam, is nu bekend wie de maker van de met J.S. gesigneerde knipwerken is. Volgens een aantekening op een van deze werken staan de initialen J.S. voor ene Jan Schot uit Katwoude. Dat zou het zoeken natuurlijk moeten vergemakkelijken, ware het niet dat er vele Jan Schot-namen in die periode opdoken. Vergelijking van de onderdelen van de zeven mij bekende knipwerken doet vermoeden dat alle stukken aan een en dezelfde maker kunnen worden toegeschreven. De knipwerken zijn gedateerd 1834, 1850, 1852 en 1877, waarvan de twee Huwelijks-Gedenkstukken uit 1834 en 1850 later gemaakt zijn. Huwelijksgedenkstukken werden meestal ter gelegenheid van een huwelijksverjaring gemaakt, bijvoorbeeld bij een 25-jarig huwelijksfeest. Opvallend in dit geval is dan ook dat in het huwelijksstuk uit 1877 geknipt is ‘Huwelijks Vereeniging’. Het huwelijk vond ook echt in 1877 plaats.

afb. 3, Huwelijksknipsel voor het echtpaar Muis-Kuiper, 1877. Wit papier. Particuliere  collectie. De initialen zijn omgekeerd in het knipsel gelegd.

Deze conclusie maakte dat uiteindelijk een Jan Schot overbleef. Maar er rees toch twijfel na een gesprek met een bewoonster van Monnickendam, want zij herinnert zich dat bij ome Jan Schot in de woonkamer ingelijste papierknipsels aan de muur hingen. Naar zij weet niet of hij ook de maker van de knipwerken was. Deze ome Jan Schot werd geboren in 1856 waardoor hij de knipsels, gedateerd 1834 (moet ca. 25 jaar later gemaakt zijn) en 1852, niet gemaakt kon hebben. Archief onderzoek bracht uit komst.

De maker van de knipwerken is Jan Jansz. Schot, geboren 18 november 1828 te Katwoude als zoon van Jan Theunisz. Schot en Sijtje Postma. Jan Jansz. was niet gehuwd en van beroep arbeider. Hij woonde en werkte zijn hele leven in Katwoude. Toen de naar hem vernoemde zoon van zijn broer Cornelis in 1882 trouwde met Geertruida Jansen, trok de ze neef met zijn vrouw bij oom Jan in. Neef Jan Cornelisz. was veldwachter van beroep en later boer. Bij het overlijden van Jan Jansz. Schot in 1690 blijkt neef Jan Cornelisz. de hoofdbewoner van het pand te zijn. Deze neef Jan was de oom van de bewoonster uit Monnickendam. Even was er nog twijfel over het huwelijksstuk, gedateerd 1877 en gemaakt voor het echtpaar Muis en Kuiper. Niet omdat het stuk qua stijl afweek van de andere stukken maar omdat het echtpaar in Uitgeest woonde en Jan Schot zijn knipwerken maakte voor personen uit Katwoude en omgeving. De oplossing daar voor bleek simpel. Cornelis Schot, de broer van de vader van onze knipper, woonde in Oostzaan en zijn zoon Jan Cornelisz. (niet te verwarren met de hierboven genoemde Jan Cornelisz.) werd in 1846 te Oostzaan geboren en trouwde met een vrouw uit Assendelft. Ongetwijfeld hadden de twee neven, Jan Jansz. Schot, de papierknipper, en Jan Cornelisz. Schot uit Oostzaan, contact met elkaar en zal de opdracht tot het maken van het huwelijksknipsel zo tot stand gekomen zijn. Werken van Jan Schot bevinden zich in particuliere collecties, in het Nederlands Openluchtmuseum en in het Zuiderzeemuseum Enkhuizen.

Tonny Jurriaans