Na de koninklijke Oranjes zijn nu hun prinselijke voorouders aan de beurt. Ook in de tijd vóór 1800 hebben knippers politieke kleur bekend, maar hoe langer geleden, hoe schaarser voorbeelden daarvan nog te vinden zijn.

Veel van onze ruim 900 knippers hebben op Koninginnedag weer een kraampje opgezet, om hun kunst en nijverheid aan de scharen te tonen. Zo krijgen ze vast wel eens te horen van een voorbijganger, dat die iets ouds thuis heeft. Het is dan zaak om vriendelijk te vragen of dat eens bekeken mag worden! Gelukkig raken steeds meer knippers geïnteresseerd in de geschiedenis van hun hobby. Onlangs gebruikten twee van hen hun ogen heel goed op de kijkdag van een veiling in Hilversum. In februari zou een knipsel van Prins Willem III worden geveild. We kregen de tips door, een prettig gevoel om met elkaar samen te werken.

Het veilinghuis was zo vriendelijk ons een polaroidkiekje te sturen en we zagen in een prachtig uitgesneden, houten lijst een ovaal snijdsel, met de Stadhouder-Koning te paard. Weliswaar staat er geen jaartal op, maar iedereen herinnert zich nog wel dat kort geleden het “William & Mary” jaar is gevierd: door zijn huwelijk met de Engelse prinses Mary Stuart, werd stadhouder Willem III koning van Engeland in 1688. Het moet dus kort na die tijd gemaakt zijn.

De “Dutch King” joeg zijn katholieke schoonvader Jacobus II op de vlucht en versloeg de Fransen ter Zee. Koning Lodewijk XIV erkende zijn koninklijk gezag in 1697 bij de vrede van Rijswijk. Willem was een staatsman van Europees formaat. Iets daarvan vinden we terug in het rijmpje onder dit snijdsel:

Dit’s Koning Willems beeld, de schrik van Lodewijk
die dwingelanden dwingt te ruymen ‘t Konigrijk
De Wereld waagd ‘er van doorluchtig zijn de blijcken
Tot het de Vorst gekroond tot Koning van drie Rijken
Wat Prins in Duyzend Jaar, was dees Monarch gelijk
Zoo dienstig voor de Kerk, zoo … voor ‘t Kristenrijk.

In 1702 viel Willem van zijn paard en overleed. De maker heeft zijn eigen naam in het ruitersnijdsel gezet, maar die is op de foto moeilijk te ontcijferen; R.J. Purden (7) probeerde de veilinghouder. Het deed ons even denken aan J. Koerten, die immers ook een Willem, “der Britten Vorst” heeft gesneden, en wel met een dergelijke techniek van in- en uitgekerfde lijntjes, als was het een gravure (afb. 1). Tijdgenoten uit Rotterdam, E. Rijberg en Gillis van Vliet, hebben ook de Koning en de Koningin van Engeland uitgesneden; de eerste sloeg een aanbod van
fl 1000.- voor de portretten af! Van Gillis’ vele snijdsels, die we alleen bij naam kennen, onder andere ook de vloot waarmee Willem naar Engeland overstak, is er onlangs een “opgedoken”!

Van eerdere Oranjes zijn geen knipsels bekend. De afbeelding van de moord op Willem de Zwijger (afb. 4) is waarschijnlijk in de vorige eeuw gemaakt, toen de “roemruchte” vaderlandse geschiedenis weer werd opgepoetst.

Een mooi knipsel is dat met de portretten van stadhouder Willem IV en prinses Anna (door een onbekende, 1734 of iets later, afb. 5). Van hun oudste dochter, prinses Carolina, en haar man vorst Karel Christiaan van Nassau-Weilburg, bestaan witte (!) silhouetten (ca. 1784); op de achterkant een aardige toelichting: “Dit zijn de Silouettes van de Prins en Princes van Weilburg, door de Princesse toen HH (harer hoogheids) gemaal Gouverneur van Maastricht was aan mijn vader (dominee) Js. van Dijk gegeeven, om te zien of het zijn Ed(ele) mogelijk zou zijn daar na een portrait van de Prins te maaken, alzoo zijn H(hoogheid) nooit zijn portret had willen laaten maaken – het vertrek van hunne HH (hoogheden) kort daarna naar hunne Duitsche Staaten verijdelde dit plan.”

Voor haar broer Willem V en prinses Frederika Sophia Wilhelmina van Pruisen maakte Pieter Dingenom uit de Zaan in 1767 een huwelijksknipsel (afb. 6). Het is een gekleurde oranjeboom met veel krulletters. De prinses staat erin als Frederika, terwijl ze bij ons juist als Wilhelmina bekend is geworden (u weet wel, van Goejanverwellesluis). Stadhouder Willem V is verder door Willem Roels in 1768 gesneden, met veel bijwerk (versieringen) en ook van een andere, onbekende knipper is een prinsenknipsel bekend, vol zinnebeelden en “Willem de V is de Vader des Vaderlands”.

Anna Dorathea Schreuder maakte verscheidene politieke knipsels. Twee tonen ruiters, de Nederlandse Maagd en de pijlenbundel van de Republiek (afb. 2 en 3). De geknipte teksten luiden:

D NEDERLMJDSCHE MAAGT SCHENKT HIER AAN WILLEM CARELZOON OP ZYN GEBOORTEDAG VOL VRUIGT EEN EERE KROON. VIVAT PW OM DIT T BEWAARE HEB IK ALLES ONDERGAAN ORANIE ZAL BLOE ZOLANG DE WERELT STAAT. 1788 WDVPVO

Ook lieten de oranjegezinden zich niet onbetuigd in aardewerken sierschotels met PWD5 en oranjebomen met VVOR (Vivat Oranje). Misschien geven deze tekenen van aanhankelijkheid juist de tanende polulariteit van de stadhouder aan. Hij vluchtte naar Nijmegen, liet zich daar silhouetteren (achterglas-schildering) in 1787 door C.T. Köhler, als geschenk voor zijn zuster Carolina, om in haar “mooye kamer” te hangen en liet verder zijn vrouw de politieke kastanjes uit het vuur halen. De patriotten moesten niets van hem hebben en hún embleem, de Keeshond, verscheen op allerlei knipsels. Tenslotte vluchtte hij naar Engeland. Toch werden er in de Franse tijd “verborgen silhouetten van het prinselijk paar gemaakt (vaak in een andere techniek uitgevoerd).

Joke en Jan Peter Verhave.

Literatuur:
Henk van Ark (1987), “Zeer Uitstekende Kurieuze Stukken van Papier”. Uitg. Atelier Tobia Lever Rotterdam.
Staring (1964), De silhouette In Nederland. Catalogus Groningen/Rotterdam.

Dit artikel is in september 2022 aangevuld met een extra afbeelding.