afb.1, anoniem, De maker verwerkte veel symbolen: Een rijk en vruchtbaar leven wordt het echtpaar toegewenst, afgaande op de symboliek van de hoorn des overvloeds, de vogel met jongen en de jonge vogeltjes in een mandje. Terwijl in de 17de eeuw ‘vogelen’ ook voor vrijen stond. De musicerende engeltjes geven het geheel een feestelijk tintje en onderstrepen nog eens de symboliek van de pijl door de twee harten (een huwelijk uit liefde) en de ineengeslagen handen van het echtpaar (een levenslange verbintenis). (Collectie: M. Douma, Amsterdam)
Werden Johanna Koerten, Gilles van Vliet, Agnes Black en Anna Maria van Schuurman geroemd om hun knipwerken zo fijn als kant, de vele anonieme 18de en 19de eeuwse kantknippers zullen wel altijd in de anonimiteit blijven. Zij signeerden en dateerden hun werk niet, waardoor alleen door vergelijking met andere knipwerken eventueel een toeschrijving kan plaatsvinden. Het dateren kan ook problemen opleveren omdat het de kenmerken van verschillende stijlperioden heeft, maar ook omdat sommige gelegenheidsknipwerken soms jaren na de gebeurtenis gemaakt werden. Een grove tijdsaanduiding is af te lezen aan het papier waarvan het knipwerk gemaakt is. Naar om nu tot een betere tijdsaanduiding te komen kan men verschillende onderdelen van het knipwerk met andere technieken vergelijken.
Een huwelijksknipsel (afb. 1), gedateerd 1811 en gemaakt voor het echtpaar Kwant-Driescher door een niet bekende 19de eeuwse knipper, heeft sierranden en opgewerkte bloemen die met het blote oog bijna niet van echt kant te onderscheiden zijn.
afb.2, Gemaakt door M. Fond, Blaadje uit een album amicorum met een papierknipsel, 1835-1890. Collectie: Zaanlandse Oudheidkamer
Dit is ook het geval met een blaadje uit een album amicorum (afb. 2), dat zich in de collectie van de Zaanse Oudheidkamer bevindt. Dit blaadje bevat een klein en ragfijn fantasie knipwerkje. Het werd in de 19de eeuw door M. Fond gemaakt. Naar ondanks dat ook dit knipwerkje op kant lijkt is het niet door de maker van het huwelijksknipsel vervaardigd.
Vergelijken wij nu de twee knipsels met echte kantwerken uit verschillende perioden dan valt het volgende op. De in de knipsels verwerkte kantmotieven vinden we ook terug in het echte kant uit die perioden.
Verschillende bloempatronen in het huwelijksknipsel zijn ook in het echte kant rond 1810 terug te vinden, terwijl de ruitvormige ondergrond in het knipsel uit het album amicorum in de echte kantverwerking na 1830 (door mechanisatie veranderde na 1830 de ondergrond) gebruikt wordt.
Het huwelijksknipsel zal, gezien de kleding waarin het echtpaar is afgebeeld, gemaakt zijn in het jaar waarin het huwelijk heeft plaatsgevonden. De vrouw draagt de empiredracht, tot 1810 in de mode en de man heeft een 18de eeuws kostuum aan. Volgens textielkenners duidt dat erop dat het echtpaar niet uit een stad afkomstig was, maar waarschijnlijk uit een dorp of kleine plattelands gemeente, waar de mode altijd wat later werd gevolgd. Natuurlijk is het ook zo, dat in bepaalde perioden gebruik werd gemaakt van voorbeelden uit de tijd daarvoor.
Een mooi voorbeeld daarvan is een 18de eeuws ‘kantknipsel’ met het portret van Willem IV (1711-1741), dat wordt omgeven door een geknipte sierrand gelijk aan 17de eeuws kant. De knipper van dit werk is Willem Roels. (afb. 3)
afb. 3, Roels, Onderschrift: 18de eeuws portret van Willem IV, Collectie: Van Hoevell Teding van Berkhout
Niet alleen bewerkte men het papier om het op kant te laten lijken, men gebruikte ook wel echt kant in knipwerken. Zo bevindt zich tussen de vele geknipte en met de hand ingekleurde bidprentjes uit de collectie van het Westfries Museum een bidprentje (afb. 4), waarbij van echt kant gebruik gemaakt is. Het fijne en ook dit met de hand ingekleurde knipwerk is bij dit bidprentje op echt kant geplakt.
afb. 4, Anoniem, 1830-1899. Bidprentje met een handgeschilderd miniatuur van de Heilige Sint Petrus. Geplakt op kant, Collectie: Westfries Museum te Hoorn
afb. 5, Kloskant, 1810
afb. 6,17de eeuws kant
Tonny Jurriaans