Papierknipsels van Cornelis Moojen, Evert Root en Klaas Bakema

Van 27 juni t/m 27 augustus 2000 wordt in het Nederlands Museum van Papierknipkunst in Schoonhoven de tentoonstelling ‘Geknipt te Amsterdam’ gehouden. Aanleiding voor deze expositie is de schenking die het museum twee jaar geleden heeft ontvangen, bestaande uit 248 knipsels van de hand van knipper Cornelis Moojen, samen met het van hem, door zijn neef H. Rol (een van de illustratoren van de Verkade-albums) rond 1930 geschilderde portret in olieverf. De tentoonstelling in het Schoonhovense knipkunstmuseum toont werk van drie papierknippers (Moojen, Root en Bakema), die lange tijd in Amsterdam hebben gewoond en gewerkt.

Cornelis Moojen (1877-1970), geboren in Edam, was oorspronkelijk timmerman en later leraar in het timmervak aan een Ambachtsschool in Amsterdam, waar hij vanaf 1902 woonde.

In Elseviers Weekblad van 1955 lezen we over hem: “(…) Tot het knippen is hij gekomen, toen de kinderen kwamen. Hij knipte poppetjes en andere dingen voor hen uit oude speelkaarten. Wanneer het gezin op reis ging, in de winter, als de ruiten van de trein beslagen zijn, knipte vader dingetjes uit papier en plakte ze op de ruiten, wat een groot plezier voor de kinderen bleek. Zo verwierf de heer Moojen allengs een zekere vaardigheid, en toen hij dan ook in 1943 gepensioneerd werd, besloot hij met nog meer aandacht dan vroeger te gaan knippen.
Zo ontstonden dan met vele figuren versierde taferelen, die hij ons liet zien. Verkopen wilde hij ze niet, later zullen ze misschien voor de kinderen van zijn kinderen iets betekenen; dat is de enige hoop die de oude vader heeft. Hij tekent nooit van te voren één lijn; alles wordt direct geknipt. Het begint met een knipje zus, een knipje zo, dan ontdekt hij een mogelijkheid tot een figuurtje, en van daaruit ontstaat dan het hele knipsel…”

Het werk van Moojen bestaat vooral uit landelijke taferelen, die aan zijn Noord‑Hollandse afkomst doen denken, en sprookjesfiguren, waaronder veel kabouters. Opvallend zijn z’n lange knipwerken die bestaan uit samengevoegde, afzonderlijk geknipte onderdelen met veel figuren.

Ook van knipper Evert Root (1898-1978), geboren en getogen in Amsterdam, heeft het museum veel werk in bezit. Het betreft ongeveer 350 knipsels, waaronder een belangrijk familie-bruikleen.

In 1975 gaat het Algemeen Dagblad bij deze kleurrijke knipper op bezoek en meldt:
“… De heer Evert Root zou werkelijk niet weten hoe ‘die dame van de christelijke bewaarschool’ heeft geheten, maar ze heeft wel een stempel gedrukt op zijn verdere leven. Hem, Evert Root, noemde zij in ieder geval altijd ‘Doddy’, omdat hij een van de weinige jongetjes was, zo rond de eeuwwisseling die belangstelling had voor de schaar van de juffrouw.”

“Ja, want ze knipte uit zwart papier altijd van die mooie blaadjes en bloemetjes. En wie wilde, mocht óók leren van haar”, zegt Evert Root nu 79 jaar oud in zijn winkeltje in de Amsterdamse Korte Leidsedwarsstraat. Hij doet nog steeds wat hij op de bewaarschool leerde: knippen uit zwart papier, de prachtigste dingen, van paarden tot complete bijbelse voorstellingen, op verzoek en tegen betaling, dat laatste.

“Sinds die tijd is geen schaar veilig voor mij geweest”, zegt hij. “Ja zeg, daar ging ik dan iedere dag met een blikje met boterhammen om mijn nek naar die dame met haar schaartje. Het zal wel komen doordat ze in die tijd nog geen King Corn hadden, daarom ben ik zo klein en kinderlijk gebleven. Vooral mannen vinden mijn knipwerk soms een kinderachtig gedoe, maar dat kan me niet schelen. Ik zeg altijd maar dat ik net ben als de sprookjesschrijver Andersen, die stelde ook dat het kind in hem levend was gebleven.”

De heer Evert Root heeft dan zijn hele leven lang wel geknipt, maar lang niet altijd ‘beroeps’, zeg maar. Dit is zo’n beetje pas gekomen na zijn 65^ste, toen hij stopte met het vak van reclameschilder en ook stopte met zijn winkel “in verfwaren en alle mogelijke andere artikelen, alles waar mensen vaak naar vroegen”. Nu de verfwaren aan de kant zijn gezet, heeft hij in zijn pand een doorlopende tentoonstelling van zijn knipwerk, de briefkaarten die hij daarvan laat maken en ook van zijn schilderijen, want schilderen in olieverf doet hij ook. “Ook iets uit mijn vroege jeugd”, zegt hij. “Met een jaar of 10 zat ik al te tekenen in het Rijksmuseum, met een briefje van de bovenmeester. Want gewone dingen leren, daar had ik nooit zo’n zin in, maar ze moesten toch iets met me.”

Knippen, schilderen, tekenen, hij heeft zichzelf na school alles verder aangeleerd, zegt hij. “En ik ben nog steeds bezig met leren; je bent in het leven nooit uitgestudeerd, zeg ik altijd maar. Ja, ik heb ook wel anderen geleerd met een schaartje om te gaan, want ik word nogal eens gevraagd op een damesclubje…”.

Root heeft een zeer gevarieerd oeuvre. Hij knipte stukken voor verschillende gelegenheden, portretten (meestal van foto’s), bijbelse voorstellingen, sprookjes, sterrenbeelden en zo meer. Ook gebeurtenissen uit eigen leven en omgeving werden door hem, vaak op humorvolle wijze, vastgelegd. Vaak voorzag hij het knipwerk van tekst en noemt dit ‘knip en dicht’.

Klaas Bakema (1882-1958) is in Rotterdam geboren, maar verhuisde in de jaren dertig, in verband met zijn werk voor Kramers Handelsvereniging, naar Amsterdam. Aanvankelijk was hij iemand van 12 ambachten en 13 ongelukken. Hij vertelde het Rotterdams Nieuwsblad in 1953:

“…Politieagent ben ik ook nog geweest, in Rotterdam. Hier hebt u de foto: nummer 236. En gedachtelezer, buikspreker, goochelaar, schilder. En ook monteur bij Ruys Handelsvereniging. In 1920 ging ik als monteur naar Indië, maar ik moest voor mijn gezondheid terug. Met silhouetknippen verdiende ik mijn terugreis en toen ik in december op de wal stond, zonder kleding, zonder geld, zonder huis, ben ik dadelijk weer begonnen. In twee jaar knipte ik me erbovenop. Dat knippen leerde ik van een Franse kermisgast, die ik dat ééns zag doen.

Ik had altijd veel aanleg voor tekenen. Mijn onderwijzer gaf me apart les. (…) De silhouettenknipperij is eigenlijk een hobby van me. Honderdduizend heb ik er al uitgeknipt van m’n leven. In een halve minuut maak ik de mensen zwart; sommigen kunnen de mensen nog gauwer zwart maken, als u me begrijpt. Filosoof ben ik ook een beetje; je doet wat mensenkennis op bij dit werk. De mensen kijken wel eens neer op de standwerkers. Dat is dom. De goede standwerker is een vakman als alle anderen, al moet-ie er wat harder bij praten…”.

Een, op kladblokpapiertjes uitgetypte, levensbeschrijving van Bakema bevindt zich in het museumarchief. Het is onderdeel van zijn correspondentie met knipper en verzamelaar Wiecher Lever (1917-1981) uit de periode 1950-1952. Klaas Bakema was vooral silhouettist.

 

 

In de collectie bevinden zich 9 portretten, waaronder een zelfportret en een profiel van Lever, maar hij maakte ook andere voorstellingen uit papier, zoals de bekende kiezentrekker. Interessant zijn ook de foto’s van Bakema als portretknipper uit ca. 1916. Nog maar kort geleden ontving het museum als schenking een foto van Klaas Bakema, staand naast zijn zelfgemaakte, opklapbare silhouettentafel, knippend op de kermis in Laren in 1950.

 

 

Henk van Ark

Het Nederlands Museum van Knipkunst in Schoonhoven bestond tot 2006. Volgens Wikipedia is de collectie overgenomen door het Westfries Museum in Hoorn.

Drie papierknippers met hun eigen geschiedenis en werk. U kunt de tentoonstelling bekijken in het Nederlands Museum van Knipkunst, Stadhuisstraat 7, 2871 BR Schoonhoven, tel. 0182-38700. Het museum is geopend van dinsdag t/m zondag van 12:00 tot 17:00 uur.

Oproep:
Het Nederlands Museum van Knipkunst wil graag nog meer weten over deze drie knippers. Herinneringen aan hen (graag schriftelijk), afbeeldingen van werk, bewaarde foto’s of krantenartikelen, alles is welkom. Reacties kunnen worden gestuurd naar:
Stadhuisstraat 7, 2871 BR Schoonhoven.