Om de geschiedenis van de papierknipkunst zo goed mogelijk te kunnen achterhalen moet er veel archiefonderzoek gedaan worden. Dergelijke onderzoeken kunnen soms erg saai en vervelend zijn vooral als er niets gevonden wordt. Het wordt pas interessant als de archieven informatie over de papierknipkunst prijsgeven.

Bij het onderzoek naar driedimensionale papierknipkunst werden enige leuke vondsten gedaan. Zo kwamen onbekende papierknipkunstenaars boven water en werd nogmaals het bewijs geleverd dat papierknipkunst in de voorbije eeuwen in vele huizen te vinden moet zijn geweest.

In de 17de en begin 18de eeuw waren kunst- en rariteitenkabinetten in de mode. In deze kabinetten werden voor die tijd vreemde of rare voorwerpen bewaard, geëxposeerd of aan de wand gehangen. Zo’n kamer werd ook wel de ‘cabinetcamer’ genoemd. In zo’n cabinetcamer uit 1661 werd aangetroffen een kabinet van schildpad, waarin in de lade: ‘bloemen van stro, gesneden ivoor’ en ‘gevoude papiere vogeltjes’.

Een eeuw later als de papierknipkunst zich over alle lagen van de bevolking aan het verspreiden is, vinden we in verscheidene boedelbeschrijvingen knipwerken. Zij werden in die tijd op verschillende manieren omschreven: “2 gesneede papieren met lijsten hangende in ’t salet”, “een schilderij met knipwerk”, “een schilderijtje met een geknipte tekening met glas”, enz. Het is de tijd van de Romantiek en zoals in de andere takken van de kunst volgt men ook in de knipkunst de mode. Er ontstaan romantische driedimensionale knipwerken, zoals een vaas met bloemen, anoniem ca.1790 ( afb. 1 en 2).

Het is ook de tijd dat de eerste Nederlandse damesbladen verschijnen. Het damesblad Pen (1821-1835) besteedt regelmatig aandacht aan de papierknipkunst. In het blad worden prachtige voorbeelden gegeven. “Een bouquet tot model voor kunstbloemen in eene vaas als camée”. Dit voorbeeld is prachtig nagevolgd door een anonieme papierknipkunstenaar. Het stuk wordt in Enkhuizen bewaard onder een glazen stolp, zoals dat in de Biedermeierperiode in de mode was. “In de binnenkamer op de commode een knipsel onder een stolp en aan de wand vijf geknipte stukjes”, staat te lezen in een boedelbeschrijving uit de 19e eeuw.

In een volgend nummer van Pen wordt een litho afgedrukt van “Modellen tot Alligorische schilderijen van gesneden papier”. Het leuke van dit voorbeeld is dat één onderdeel al in 1811 door de papierknipper M. Roldanus in papier werd uitgevoerd (afb. 4).

De tot nu toe onbekende papierknipkunstenaar J.P. Naizonet, vervaardigde aan het eind van de 18e eeuw een romantisch tafereeltje met een bloemenmandje op een zuil en onder een boom tuingereedschap (afb. 3).

Buiten de reeds algemeen bekende papierknippers zijn nieuwe namen en werken ontdekt van papierknipkunstenaars die zich op het driedimensionale werk toelegden. Ook beschrijvingen van de manier waarop zij hun werken vervaardigden zijn teruggevonden. In Zeeland werkte buiten de reeds bekende Willem Borreman, ene J. B.rck, Johannes du Burck? 1808-1888. Deze du Burck maakte stads- en riviergezichten. Omdat vele stadstekenaars uit die tijd ook papierknipwerken hebben gemaakt lijkt het aannemelijk dat J.. B.rck staat voor Johannes du Burck, tekenmeester te Vlissingen. Amsterdam kende ene Jan Pieter Brouwer. Hij vervaardigde “van het beste en zwaarste teekenpapier, door hem gedoubleerd op de vereischte dikte door middel van pennemes, vijltjes en door hem zelf vervaardigde beiteltjes bewerkt, twee schoone pronkvazen, het paleis op de Dam, het gebouw van Felix Meritis, een kolonnade van de Romeinsche orde en een eereboog”. In de laatste twee stukken werden uurwerken met speelwerk geplaatst.

Fonger de Haan (1805-1855) maakte de kathedraal van Orleans en andere papieren kunstwerken.

Homan Zeper, waarschijnlijk uit Friesland afkomstig maar werkzaam in Enkhuizen, maakte in de deksels van fichesdoosjes prachtige romantische landschapjes. En ook van deze romantische tafereeltjes gaf het blad Pen volop voorbeelden.

Johannes Hubertus Reijgers (1767-1849) maakte onder andere een gedenkstuk op de vrede van Parijs. Een model van een dubbele wenteltrap van papier werd gemaakt door Jan Theodorus Florentinus Steenbergen (1812-1890) en Hendrik Voerman vervaardigde uit papier onder andere het koninklijk paleis op de Dam en de St. Pieterskerken te Londen en Rome. Van verschillende van deze werken is onbekend of ze bewaard gebleven zijn.

afbeeldingen:

1. Vaas met bloemen, anoniem, ca. 1790 collectie.: Kunsthandel J. Koldewey
2. Vaas met bloemen, aquarel P. Voskuil (1797-1862). collectie.: Provinciaal Overijssels Museum. Deze aquarel vertoont veel overeenkomst met de geknipte driedimensionale vaas van afb. 1.
3. Bloemenmandje op zuil en onder een boom tuingereedschap: J.P. Maizonet 1793. Collectie.: Kunsthandel J.Koldewey.
4. Bloemenmand met vogelkooitje en tuingereedschap, M. Roldanus, 1811. (h 25.7 x 1 20.5 x d 6 cm). Roldanus is de naam van een bekende domineesfamilie uit Enkhuizen en uit Amsterdam. Maar verder onderzoek zal nodig zijn om te ontdekken wie de papierknipper Roldanus werkelijk was. Collectie: Westfries Museum, bruikleen Gemeente Enkhuizen.

Door Tonny Jurriaans