Jan Luijken

Door de tentoonstelling “Haute Bordure” in het Fries Museum werd onze aandacht gevestigd op de borduurkunst van Joanna Koerten. Want Joanna moet naast papierknippen bedreven zijn geweest op allerlei creatief gebied. Zo vermeldt Houbraken in zijn “Groote Schouburgh”:

“Deze Juffouw was van haar jeugt af aan zeer geneegen om konsten en wetenschappen te leeren, als blykt aan haar treffelyk, deftig kant- en akernaayen, heerlyk speldewerken, aardig was gieten, mannelyk schryven, konstig muzyk zingen, fraay met een diamant op drinkglazen spreuken, vogels, of bloemen te grieven, verwonderlyk fraai in ‘t vercieren van bloemen en cieraaden, voornamentlyk van zyde gevlogten en doorwerkt, en ‘t schilderen met waterwerven, waar van nog ‘t een by den Heer Blok te zien is“.

De anonieme schrijver van de inleiding bij de Lofdichtenuitgave van 1736 schrijft:

“Al van haar jeuchd af aangaf zy geene duistere blyken van eenen gaauwen geeft, weergaloze naarstigheid, en onvermoeide Leerzicht de welke door haare Ouderen in haar bespeurt, en met alle naukeurigheid gadegeslagen zynde, zoo wierdzy, door derzelver goede zorg tot de kennisse van allerleie Konsten en Hantwerken, zoo die der Vrouwelyke Sexe eigen zyn te stade komen, als borduuren, speldewerken, kant- en akernaqyen; maar ook andere, dit tot Liefhebbery en vermaak strekken, als Muziek, aartig gieten en bootzeeren in wasch, kunstig snyden van spreuken, vogels, bloemen enz. met een diamant op glas, opgevoert, in welke te leeren, en naderhand by haar zelve te oeffenen zy zich zoo kwytig kweet, dat zy dezelve tot volkomenheid bragt, en in veele geen wederga had; gelyk als ook in ‘t Schryven en in ‘t schilderen met Waterverf waar in zy verscheiden Meesteren den Loef afstak; van alle ‘t welke de stukken nog voorhanden zyn”

Joanna Koerten was dus zeer getalenteerd, net als vele vrouwen in de 17de en 1 8de eeuw. En niet alleen in het papierknippen, maar ook in het borduren en creatief werken met textiel. Borduren was in die tijd een intergraal onderdeel van de opvoeding van jongedames. Behalve in de Muiderkring, als dus De Bodt, bestonden er andere legendarische vrouwen die zowel geleerd als kunstzinnig waren, dat wil zeggen bij wie de geletterdheid en artistieke prestaties als belangwekkend werden beschouwd. Anna Maria van Schurman was van hen wel de beroemdste. Wat provincialer was Margaretha Godewijck uit Dordrecht en als kunstzinnige duizendpoot geldt Joanna Koerten.

Houbraken vermeldt dat Koerten ook geborduurd heeft voor koningin Mary Stuart van Engeland, die de borduurkunst een warm hart toedroeg. En volgens hem betaalde de Duitse keizer Leopold I meer dan 4000 gulden betaalde voor een werkstuk van haar hand met bloemen, wapens, arenden en kronen in loofwerk.
Wat Koerten verder gemaakt kan hebben is niet bekend, dat ligt voor haar knippende voorgangster Anna Maria van Schurman anders.

We moeten het tot nu doen met de vermelding in de Testas catalogus in de rubriek SNEY WERK onder nummer 31: “Vyf stuks Geborduurt werk in Lysten“.
en in de sterfhuisinventaris van Maria van Arckel, de tweede vrouw van Adriaan Blok, staat geschreven:
“Het sneywerk, de teekeningen, en verdere konststukken, door Johanna Coerten in papier gesneeden, met de naald geborduurt offgeteekent, bestaande in 35 stuks borden of schilderyen in swarte lysten met glas voort sny of teekenwerk”.

Die borduurwerken van Joanna zouden bloemstillevens of bloemvazen kunnen zijn geweest, maar dit is slechts een veronderstelling.

Literatuur
– Lofdichten uitgave 1736.
– Arnold Houbraken, Groote Schouburgh, III.
– Saskia de Bodt, …Op de Raempte offmett Brodse… Nederlands borduurwerk uit de zeventiende eeuw, Bloemendaal 1987.
– Katlijne van Stighelen, Anna Maria van Schurman(…),  Leuven 1987.
– Mirjam de Baar, e.a. Anna Maria van Schurman (1607-1678). Een uitzonderlijk geleerde vrouw, Zutphen 1992.
– Eveline Holsappel/Anne Marie Segeren, Haute Bordure. Geborduurde kleding en accessoires in Nederland 1620-2020, Zwolle/Leeuwarden 2021.
– Ruud Lambour, “Met Von Uffenbach in 1711 op bezoek in Amsterdam bij acht doopsgezinde verzamelaars van kunst, boeken, penningen en naturaliën”, Doopsgezinde Bijdragen, Nieuwe Reeks, nummer 44 (2018), p.97-98.

Door Henk van Ark.
Dit artikel verscheen eerder in KoertenKoerier 15, voorjaar 2021
Afbeeldingen afkomstig uit De Bodt (1987) en van het Rijksmuseum.