Onlangs konden wij een prachtig knipwerk aan onze verzameling toevoegen (afb. 1). Het was voor een meisje uit Deventer, Catharina Hendrika Schutte, die leefde van 1798 tot 1880. Het is gemaakt toen ze achttien was door O.J. van Zutphen. Zij trouwde twee jaar later met Gerrit Jan Bömer Keijzer en bleef haar lange leven in Deventer wonen.

De knipper O.J. blijkt Otto Johannes van Zutphen te zijn, luitenant in de Bataafse Infanterie. Maar veel belangrijker: hij was getrouwd met Sophia Cecilia Schutte in 1803 te Deventer. De precieze familierelatie hebben we nog niet gevonden, maar de vader van Catharina heette Jan Wessel Schutte te Deventer en Otto en Sophie hadden een zoon Jan Wessel van Zutphen, geboren te Deventer. Het is duidelijk dat dit knipsel niet Otto’s eerste werkstuk was.

Een vaste hand, mooie letters en karakteristieke versieringen zouden kunnen leiden naar andere werkstukken van Van Zutphen. Maar tot nu toe hebben we die nergens aangetroffen. Het knipsel is een schenking van een echtpaar uit Zwolle; zij meenden dat het meer op z’n plaats is in onze collectie dan bij hen op zolder. In dank aanvaard en het bekijken waard!

afb 1.

In ons nieuwe boekje Onbekend en Ontroerend Erfgoed staan twee knipsels uit Deventer, voor Jan Weers (blz. 52) en Diederieka ten Brinke (blz. 53). Jan heette eigenlijk Johan Weerts (1741-1788) en is in zijn knipsel (hier niet afgebeeld) als ‘Juneor’ aangemerkt: vader mr. Johan Weerts was burgemeester van Deventer. Jan trouwde te Deventer op 12 april 1773 met Diderica ten Brink (1753-1805), dochter van mr. Sylvester Aemilius ten Brink, advocaat te Deventer.
Johan Weerts jr. was gemeenschapsman of gemeensman, ‘lid der gezworen gemeente’ te Deventer. Dit was een college dat in Gelderland en Overijssel de burgerij bij het stadsbestuur vertegenwoordigde. Het zijn dus vooraanstaande families.

In het stuk voor Jan staat het familiewapen Weerts met drie ankers. Het knipsel voor de bruid (afb. 2) bevat haar familiewapen, een menselijk hoofd, en huwelijkssymboliek (hanen en een kloek met kuikens). Het echtpaar kreeg acht kinderen van wie er vijf volwassen werden (had de knipper met de vijf kuikens een vooruitziende blik?). Diderica hertrouwde na het overlijden van Johan met de weduwnaar mr. Johan J. Schmauss, vrederechter kanton Deventer, in 1801. De knipsels zijn vast door een stadsgenoot gemaakt, maar de naam is onbekend; ook kennen we geen andere knipsels van die hand. (afb 2.)

afb 2., 17 x 14 cm

Tenslotte noemen we Gesina ter Borch, dochter van Gerard de schilder en halfzus van Gerard junior, de nòg beroemder schilder. Gesina is waarschijnlijk in Deventer geboren in 1631; haar moeder kwam er vandaan. Gesina was ook getalenteerd en van haar zijn veel tekeningen met waterverf bewaard. Zij is zelf nooit getrouwd geweest. Haar zus Jenneken trouwde met Sybrand Schellinger en kreeg drie kinderen, Gerrit, Cornelis en Hillegonda. Toen Jenneken overleed op Curaçao (1675), kwamen de kinderen terug en tante Gesina ontfermde zich over hen.

afb 3., 24 x 36 cm, knipseltjes door Cornelis Schellinger, 1685 (2x), Johannes van Achelom en Gesina ter Borch

Ongetwijfeld heeft ze hen leren knippen, want onder één knipseltje staat haar naam; ze heeft diverse stukjes van de broertjes in haar familie plakboek geplakt. Die dateren van 1685 en 1687. Vooral de laatste zijn heel kunstig, met uitbeeldingen van mythologische verhalen. Het zou best kunnen dat ze het boekje Konstig en Vermaakelijk Tydverdryf der Hollandsche Jufferen of Onderricht in de Papiere Sny-konst uit 1686 hebben gebruikt. Een van de knipsels draagt de naam Johannes van Achelom. In de informatie van het Rijksmuseum staat dat hij de jongens het knippen leerde, maar dat kan niet, want hij vertrok in 1668 naar Florence, om nooit meer terug te komen. Het boekje was bedoeld voor meisjes, maar van Hillegonda zijn geen knipsels bewaard.

afb 4.,24 x 36 cm, knipsels van Cornelis en Gerrit Schellinger, 1687

De schilder Gerard ter Borch junior woonde in Deventer en Gesina is vaak model voor hem geweest. Zij is vanuit Zwolle veel in haar geboortestad te logeren geweest, ongetwijfeld met de kinderen Schellinger. Ze overleed in 1690. Neef Cornelis heeft aan het Deventer Athenaeum gestudeerd en promoveerde in Utrecht. In 1698 bezweek hij na een ongeluk door een messteek van een vriend in Deventer. Gelukkig is het werk van Gesina, inclusief de knipsels van haarzelf,
haar neefjes en Van Achelom bewaard gebleven.

afb 5., 24 x 36 cm, de twee neefjes van tante Gesina ter Borch, Gerrit (rechts) en Cornelis Schellinger (links), getekend door Gesina, van wie zij knipsels in haar familieplakboek heeft bewaard

Joke en Jan Peter Verhave

Afm. Familieplakboek: 24 x 36 cm (afb. 3, 4 en 5).
Literatuur
Atty Broer, ‘Portretten van Knipkunstenaars’ Gesina ter Borch.
Nieuwsbrief St. W.Tj. Lever 20 (2007)
Marjan Brouwer, De Gouden Eeuw van Gesina ter Borch. Waanders, Zwolle, 2010
Joke en Jan Peter Verhave, ‘De Nederlands-Italiaanse knipkunstenaar Joannes van Achelom omstreeks 1700’. Oud Holland 128 (2015), 147-162
Idem, ‘Onbekend en ontroerend erfgoed. Tijdsbeelden geknipt door anonieme kleinkunstenaars’. Uitgave eigen beheer, 2017