In “Welkom in Papyria”, nr.5 (2013) kwam het werk van schilder en tekenaar Nicolaas Verkolje (1673-1746) al eens aan de orde. Aanleiding was een overzichtstentoonstelling van deze kunstenaar die in 2011 in Rijksmuseum Twente is gehouden. Een prachtig, getekend zelfportret van Verkolje was op deze expositie te zien. De kunstenaar heeft zich op papier afgebeeld met in de hand een map waarop geschreven staat: ”AFBEELDINGEN voor het STAMBOEK van juff. J.KOERTEN”. Verkolje heeft zichzelf een porte crayon (krijthouder) in de gebarende rechterhand gegeven. Zijn beroep is daardoor beter weergegeven dan op andere getekende zelfportretten. Rechts op de achtergrond zien we op een schildersezel het geschilderde portret van Koerten, een afbeelding die overeenkomt met het gegraveerde portret van Koerten, vastgehouden door de Faam, in het derde deel van “De groote Schouburgh” van Arnold Houbraken. Jakob Houbraken maakte deze gravure. Deze tekening was opgenomen in de Testas catalogus van 1750 onder nummer 47 (“Het Portrait van den Konst-Schilder, Nicolaas Verkolje, door hem zelfs geteekend, extra fraay”).
In deze catalogus worden 44 kunstwerken van Verkolje vermeld. Het zijn 43 tekeningen en 1 portret in olieverf.
In Konst-Boek, letter A:
- Een capitale Tekening, niet minder dan de voorige (een tekening van Picart, HvA) door N. Verkolje.
11. Het Portrait van de Heer Burgemeester Six, extra uit voerig, door dito.
12. Het Portrait van Keyzer Leopoldus, door denzelven, met een geschreeven Vaars daar onder.
13. Pallas, houdende het Portrait van Cosmus de derde, door denzelven, met een geschreeven Vaars daar onder.
14. Een dito, met het Portrait van Lodewyk de veertiende, door den zelven, en dito geschreeven Vaars.
15. De Faam, houdende het Portrait van Koning William, door dito.
16. Het Portrait van Anna Maria, Keurvorstin van den Palts, zittende aan een Tafel in haar Kamer, en verder Bywerk, door den zelven.
17. Het Portrait van Sofia, Keurvorstin van Hanover, mert veel Bywerk, door den zelven.
18. Het Portrait van Johan Wilhelm, Keurvorst van den Palts, door den zelven, met een geschreeven Vaars daar onder.
19. Een dito, Anna Maria, Keurvorstin, en dito Vaars.
20. De Tyt, houdende het Portrait van Fredrik, Hertog van Saxen, door den zelven.
21. Het Portrait van Prins Fredrik van Hessenkassel, daar agter de Tyd, opende een Gordyn, tot vertoning van zyn Gemalin, door N Verkolje.
22. Het Portrait van Louisa, Princesse van Hessen, door den zelven.
23. De Waarheid, houdende het Portrait van den Hertog van Wolfenbuttel, met veel bywerk, door den zelven.
24. Het Portrait van Elisabetha, Juliana, Hertoginne van Bronswyk en Lunenburg. door den zelven.
25. Een dito, Augustus Wilhelmus, Hertog van Brunswyk en Lunenburg, door den zelven.
26. Een dito, Sophia Emelia, Hertoginne van Brunswyk, door den zelven.
27. Een dito, de Graaf Munnich, met veel Omamenten en bywerk, door den zelven.
28. Een dito, de Princesse van Oranje, Vrouwe van Yselstyn, door den zelven.
29. Een dito, Dominicus Andreas, S:R.J: Grave van Kaunits, door den zelven.
30. Het Portrait van de Professor Cattenburg, staande met een Boek in de hand in zyn studeerKaamer, met meerder bywerk, door den zelven.
31. Een dito, Galenus Abrahams, met een Vrouwtje en meerder bywerk, door den zelven.
32. Een dito, Dom.Becker in zyn studeer Kaamer en meerder bywerk, door den zelven.
33. Een dito, Caser Brand, staande aan een Tafel in zyn studeer Kaamer, met veel bywerk, door den zelven.
34. Het Portrait van Petrus Francius, en verder bywerk, door den zelven, en een Duyts en Latyns geschreeven Vaars.
35. Een dito, Jan Vollenhove, zittende in zyn studeer Kamer, en meerder bywerk, door den zelven.
36. Een dito Abraham Boogaert, met veel bywerk, door den zelven, met een geschreeven Vaars daaronder.
37. Een dito, Do.Hoogstraten, staande in zyn studeer Kamer, en verder bywerk, door den zelven.
38. Het Portrait van L.Bidlo, Borststuk, door den zelven.
39. Een dito, Catharina Lescalje, met veel bywerk, door den zelve.
40. Een dito Borststuk, zynde het Portrait van Francius, door den zelven, met een geschreeven Vaars daar onder.
41. Een dito, Ludolf Smit, door den zelven, met dito.
42. Een dito, Bronkhorst, met veel Bywerk, door den zelven met een geschreeve Vaars daar onder.
43. Een dito, de Haas, met bywerk, door den zelven, en dito geschrift.
44. Een dito, Herman Henstenburg, door den zelven, met dito.
45. Een dito, Jacob Gadelle, met bywerk, door den zelven, en dito.
46. Een dito, Hubert Comeliszoon Poot, en meer bywerk, door Thomas van der Wilt en N. Verkolje.
47. Het Portrait van den Konst-Schilder Nicolaas Verkolje, door hem zelfs geteekend, extra fraay.
In Konst-Boek, Letter B.
- Het Portrait van Juffrouw Johanna Koerten Blok, met Olyverf, door N. Verkolje geschildert.
62. Een dito ( Portrait met de Pen), Moonen, door Verkolje.
68. Een dito (=Portrait) Bidlo, met Oost-Indische Inkt, door N. Verkolje.
69. Een dito, A.Bogaart, door den zelven.
70. Een dito, Adolf Cristiaan Aveman, door den zelven.
In het vervolg van de catalogus:
- Het Portrait van Gerard Outhoff, geteekend door N. Verkolje.
Het zelfportret van Verkolje is door hem op verschillende manieren uitgevoerd en is gebaseerd op een type dat hij in 1723 heeft ontwikkeld. Dit jaartal is gebaseerd op een gravure die Jakob Houbraken in 1753 maakte en waarop dit jaartal wordt vermeld. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het geschilderde zelfportret zien we ook hier op de achtergrond een schildersezel met een doek dat niet is ingevuld. Het “extra fraaye” zelfportret met krijthouder maakte dus deel uit van de reeks portretten die de kunstenaar voor het Stamboek heeft gemaakt. Het was een belangrijke bijdrage aan deze verzameling, de Testas catalogus vermeld bijna 200 tekeningen (niet meegerekend het ongespecificeerde aantal in Omslag Letter D. waarin ook geknipte geschriften, andere tekeningen en portretten, handtekeningen en gedichten werden bewaard), waarvan er 44 zijn gemaakt door Verkolje.
Na de tekening van Jan Six (nr. 11) volgt een lange reeks portretten van aanzienlijke, vaak adellijke personen. Het zijn figuren die de interesse van Joanna en Adriaan hadden, die belangstelling moeten hebben gehad voor het werk van de Schaarminerve en wellicht ook haar knipwerk in haar atelier hebben bekeken.
Het handtekeningenboek, waarvoor Goeree een prachtige tekening maakte zou daarover uitsluitsel kunnen geven, maar waarschijnlijk heeft de collectie handtekeningen nooit echt als boek bestaan. In de Testascatalogus worden de handtekeningen slechts vermeld als ondergebracht in een omslag samen met vele andere papieren. Daarna een rij van personen die gedichten aan Koerten en/of haar werk hebben geschreven, daaronder zijn er velen uit Koerten’s directe vrienden- en kennissenkring.
Noten
– Henk van Ark, “Nicolaas Verkolje en Koertens Stamboek”, Welkom in Papyria, nr.5, Rasquert 2013, p.39-47.
– Paul Knolle/Everhard Korthals Altes (red.), Nicolaas Verkolje (1673-1 746), De Fluwelen Hand, Zwolle 2011.
– Henk van Ark, De onmisbare catalogus, Welkom in Papyria, nr.5, Rasquert 2013, p.49-62.
Door Henk van Ark.
Dit artikel verscheen eerder in de KoertenKoerier, voorjaar 2022.
Afbeeldingen RIjksmuseum, WikiCommons.