Tsaar Peter de Grote is een van de personen van wie Joanna Koerten een portret heeft geknipt. Hij bezocht de knipkunstenares in Amsterdam 1697, het jaar waarin zij ook haar topstuk “De Twaalf Keizers” heeft voltooid. Dat portret is nog onlangs in het Rijksmuseum te zien geweest op de tentoonstelling van het KOG.

Dat knipsel is gesigneerd en gedateerd, dat geldt niet voor het portret van de Russische vorst. Daarom zijn over dit kunstwerk in ieder geval twee vragen te stellen: wanneer is het precies gemaakt en naar welk voorbeeld?

De 19de eeuwse boekillustratie uit de “Galerij van beroemde mannen en vrouwen” suggereert dat Koerten het kunstwerk kant en klaar aan Peter de Grote liet zien.

Zij moet dan, gezien de tijd die het kostte zulk fijn knipwerk te maken vrij lang van te voren hebben geweten dat hij haar zou bezoeken. En ze zou hebben moeten beschikken over een getekende of gegraveerde portretafbeelding van de Russische vorst om naar te werken. Dat is nogal onwaarschijnlijk.
Het portret moet gemaakt zijn na het bezoeken van Peter aan Koerten. Moffit Peacock dateert het ca. 1697, in ieder geval is het gemaakt tussen 1697 en 1704. Het portret heeft namelijk een gedicht in latijn als onderschrift van de hand van Petrus Francius. Die overleed in 1704, het knipsel moet dus gemaakt zijn voor dat jaar.

Jan Peter Verhave wees ons er op dat Peter de Grote zijn portret pas op zijn tweede reis in Nederland heeft kunnen bekijken. Dat blijkt uit het verslag dat Von Uffenbach maakte van zijn derde reis door Nederland in 1717/18. Joanna was inmiddels overleden en Adriaan Blok woonde met zijn tweede echtgenote Maria van Arckel aan de Heeregracht.

Het portret is een wat merkwaardige voorstelling die wat afwijkt, met name door het kleine formaat van de geportretteerde van de andere, bekende portretten van Koerten.
Peter is afgebeeld in harnas binnen een ronde omlijsting.
Er zijn vele portretten van Peter de Grote bekend, maar het is misschien is het goed te zoeken naar een voorbeeld in het bezit van Joanna en Adriaan. Zij bezaten namelijk portretten, van Peter en zijn vrouw geschilderd door Arnold Boonen.
Ze zijn te vinden in Konst-Boek, letter B. van de Testas catalogus:

Nr. 17 “Het Portrait van Petrus de eerste, zeer uitvoerig op Papier, met Olyverf, geschildert, door A.Boonen”.
Nr. 18 “Een dito, Catharina, Gemalinne van Petrus de eerste, door den zelven”.

In dit verband komen door Boonen geschilderde portretten van Peter en Catharina in het Zaans Museum in beeld.
  
Kunsthistoricus Jan Six heeft daaraan onderzoek verricht en kwam tot de conclusie dat dit kopieën (mogelijk gemaakt door een leerling van Boonen) zijn van schilderijen die geschilderd zijn in 1717 van de tsaar en zijn vrouw. De originele portretten van Boonen zijn in 1982 geveild, verblijfplaats nu onbekend.
Niet uitgesloten lijkt ons dat hij vergelijkbare portretten al gemaakt heeft in 1697 of kort daarna. Deze zouden Joanna hebben kunnen inspireren om Peter de Grote op deze wijze portretteren. Die zouden dan opgenomen zijn in de collectie van de Koertens. Ze waren, net als het portret van Gesine Brit, zeer belangrijk. Het waren niet slechts tekeningen, maar met olieverf geschilderde portretten op papier.

Literatuur
– Johan R. Ter Molen, Een plezierreis in de zomer van 1718. De familie Von Uffenbach in de Nederlanden, Zwolle 2017.
– Henk van Ark, “Von Uffenbach in Amsterdam. Verslag van een reiziger”, KoertenKoerier 6 (najaar 2018).
– ZaansMuseum.nl/topstukken-na-restauratie-terug-in-czaar-peterhuisje/

Door Henk van Ark.
Dit artikel verscheen eerder in de KoertenKoerier 16, najaar 2021
Afbeeldigen Rijksmusem, WikiCommons en Zaans Museum.