Onlangs werden we attent gemaakt op een artikeltje in het blad van de historische vereniging
Goeree-Overflakkee, de Ouwe Waerelt, maart 2011. Het gaat over een knipster uit Sommelsdijk,
Barbara Schippers-de Graaff, die leefde in de negentiende eeuw. In het manuscript voor een
knipkunstboek had Line Huizenga-Onnekes begin vijftiger jaren van de vorige eeuw over haar geschreven en dat hebben we in ons boek Geknipt! heel in ’t kort weergegeven. Aan de hand van Line’s notities, samen met het artikel van de heer Jan C. Both, streekarchivaris en bestuurslid van het Streekmuseum Goeree- Overflakkee, hier nu een wat uitgebreider verhaal.

Barbara werd geboren op 3 juni 1804 te Sommelsdijk. Haar vader Jacob de Graaff was van 1812 tot 1852 burgemeester van die plaats. Barbara trouwde in 1841 met dominee Jacob Schippers in Stellendam, die weduwnaar was. Hij overleed een paar jaar later en Barbara trok weer in bij haar bejaarde vader. Toen die in 1855 overleed bleef ze in het ouderlijk huis aan de Voorstraat wonen en ze bleef verder ongehuwd. In 1884 overleed ze.

Meneer Both geeft een aannemelijke verklaring voor het begin van Barbara’s knippen: Een opvolger van haar vader als burgemeester was de heer H.C. van Calcar (1858-1863); diens echtgenote, Elise heeft als onderwijzeres op Sommelsdijk het Fröbelonderwijs ingevoerd voor
haar klasje aan huis, als eerste plaats in Nederland.

Elise, die vlakbij woonde, was vaardig met de schaar en zou in 1865 een leergang schrijven voor onderwijzers, over het maken van  geknipte kleedjes, “De kleine papierwerkers”. In de Knip-Pers van 1994 schreven wij een artikel over haar. In 1902 kreeg de gemeente Sommelsdijk, naast de twee knipwerkjes die men al had, twee verzamelingen met knipsels van Barbara aangeboden door haar zwager. Ze zijn opgeplakt op zwart papier en ingelijst. De ene lijst bevat allerlei los werk, bloemen, kransjes, initialen en een familiewapen, terwijl de andere 45 silhouetjes bevat van allerlei personen, jonge en ouderen.

Op dit moment is het aardig om over te stappen op de beschrijving van Line Huizenga-Onnekes:
“Op een stralende zomerdag trok ik op de knipsels van Sommelsdijk af. Een gezellig
schommelend trammetje bracht me naar Hellevoetsluis. Vandaar stoomde ik over het
prachtige Haringvliet, waar de Burgemeester van Sommelsdijk/Middelharnis me bij aankomst
in het kleine haventje opwachtte en snel naar Sommelsdijk bracht. Welnu de collectie
was de moeite waard. Later vertelden een paar familieleden, de Dames de Graaff, me de
levensgeschiedenis van Barbara.

Van jongs af had de knipkunst haar belangstelling. Verscholen achter een horretje, knipte ze de
voorbijgangers, dat wil zeggen, ze nam ze scherp op en zette enige spelden in een fluwelen kussen, om de vorm goed in haar hoofd te prenten. Dan begon ze te knippen en het was altijd zéér gelijkend. Aan haar familie en kennissen vroeg ze soms: “en wat zal ik nu eens voor jou knippen?” Gewoonlijk werd dan gevraagd om een eigen portret. Vooral dorpstypen, met markante trekken, waren haar geliefkoosde objecten en het is jammer dat van de collectie nog maar enkele namen van haar familie en dorpsgenoten meer bekend zijn.

Ze heeft veel geknipt en er is weinig van overgebleven. Ik zag bij de Dames de Graaff het door haar geknipte silhouet van hun grootvader Jan de Graaf, enkele bloemtakjes en een huwelijksknipsel, nog met de bekende empirestrikjes, van Marianne de Graaff en Dr. Th. Joekes. Sommige van de silhouetten in de grote lijst zijn scherp, haast caricaturaal, zoals b.v. het portret van Maria de Graaff-van der Vlugt, met grote kromme arendsneus.

Maria de Graaff-van der Vlugt

Tussen de grote lijsten hangt een klein huwelijksknipsel met de letters G en B. De G. betekent Jan de Graaff en de B. Maria Elisabeth van den Broek. Een krans van eikenloof, saamgebonden met een strikje, omringt de letters en het jaartal 1860. Het aantal eikeltjes van het knipsel correspondeert met het aantal kinderen en aangetrouwde kinderen.”

Meneer Both schrijft hierover dat Barbara het gemaakt heeft voor de zilveren bruiloft van haar neef Jan. “Het geheel is enigszins uit elkaar gevallen en de letters zijn dus niet meer zichtbaar”.

Ondanks dit verval en het verdwijnen van het trammetje en de stoomboot is een bezoek aan Sommelsdijk de moeite waard. Barbara Schippers-de Graaff is een van de weinige bekende silhouetknippers uit onze negentiende eeuw.

Joke en Jan Peter Verhave