De rubriek “Antiek”, in de bijlage Wonen & Co van het Dagblad van het Noorden toonde op 24 januari 2009 een interessant papierknipsel [1]. Het kunstwerkje (17 x 21 cm) was afkomstig van Café/Bakkerij Jacob Nijenhuis uit Gees en zou geveild worden in Assen (kijkdagen motel Van der Valk 4 en 5 april 2015). De tekst stond helaas, zoals wel vaker in dit soort rubrieken, vol van fouten en onzinverhalen, maar dat deed aan onze belangstelling voor het knipsel niet af. Maker van het knipwerk was W. P. A. Roemelé (1791-1833) die in Groningen en Drenthe een zekere bekendheid genoot, zie het opstel over Huizenga-Onnekes in Papyria 9.

Bij ons kwam deze knipkunstenaar pas echt in beeld doordat we in 2002 door het Museum voor Communicatie in Den Haag werden benaderd met de vraag of wij informatie konden verstrekken over Roemelé. Het museum beschikte namelijk over een imposant knipwerk van deze kunstenaar dat als schenking in september 2000 werd verkregen [2]. In februari 2002 was deze aanwinst “Object van de Maand” op de website van het museum. Daarop is het knipsel besproken onder de titel “Bruiloftsfeest in knipselkunst”. Het stuk van groot formaat is in 1829 gemaakt ter gelegenheid van het 20-jarig huwelijk van Benjamin Donker Curtius (1786-1863) en Christophora Josina van Ham (1790-1845); dit huwelijk vond plaats op 14 juni 1809 te Arnhem.

 

Donker Curtius was onder meer inspecteur-generaal van de Dienst der Posterijen en vanaf 1822 directeur van het Postkantoor in Amsterdam, Over het knipwerk schrijft het Haagse museum:

“Centraal in het grote knipsel, dat in totaal zo ‘n 80 bij 100 cm meet, is een soort altaar geplaatst waarop een tekst met onder meer de namen van beide partners is gekalligrafeerd. In de tekst wordt wordt het een “echtaltaar” genoemd. De letters zijn overigens allemaal uit papier geknipt en daarna opgeplakt op de blauwe ondergrond. De tekst luidt: “Uit byzondere hoogachting opgedragen aan den hoogedele geboren heer, Benjamin, Donker, Curtius. Directeur der Kon: Nedl: Posterijen der Stad Amsterdam. enz. enz. enz. en deszelfs hoogedele geboren echtgenote mevrouwe, Christophora, Josina van Harn. Door H: Hooged. geb. dienaar. steeds gehoorzame W. P. A. Roemelé.” en “Gods zegen ruste steeds op ‘t heilzaam trouwverbond Van dit gelukkige paar. een stoet van Hemellingen Ziet men met Mirth en Palm, het echtpaar omringen; terwijl hun juichend lied toekomstig heil verkond. Lang moge ‘t achtbre Paar, hier keur van bloemen plukken. En ‘t Elf-tal lieflyk kroost hun deugdzaam voetspoor drukken. Dees ‘Eerzuil zy gewyd aan DONKER ‘s rijk geslacht, Wel deugd, in ‘d eeuwigheid, een ‘ schooneren tempel wacht”.
Aan beiden zijden van dit tekstpaneel is een pilastei’ geplaatst. Deze zijn opgebouwd uit diverse lagen papier en krijgen daardoor ook enige ruimteljkheid. Boven het altaar een decoratief stuk met aan de uiteinden ranken en bovenin een portret van het laatstgeboren kind van Donker. In het midden een Latijnse tekst, die vrij vertaald luidt: “zij worden beloond, die zich welwillend jegens ons hebben getoond”. Vlak boven het altaar een fraai soort “bovenschoorsteenstuk” met putti (kleine engeltjes) waarin de kunstenaar zich bijzonder heeft kunnen uitleven. Op de blauwe cartouche staat vermeld “schaarkunst “. Aan zowel de linker- als de rechterhand is een guirlande met portretten te zien. Linksboven is Donker zelf geportretteerd. Onder hen de kinderen. Ze hadden er elf in totaal. Boven zijn nog wolken geknipt in relièf en de familiewapens, die worden gedragen door putti. Het kunstwerk werd vervaardigd door W. P. A. Roemelé (1791-1833), een toen bekende papierknipper, die dit in opdracht van het personeel heeft vervaardigd”.

Papierkunstenaar Roemelé combineert in dit bijzondere stuk papierknipwerk met geknipte profielportretten en dat is een creatieve aanpak die we in die tijd niet veel zien.

       

Hij profileerde zichzelf ook nadrukkelijk zo; in een advertentie in een Groningse krant uit 1831 biedt deze kunstknipper zijn diensten aan als silhouetteur. Maar, niet lang erna overleed de, in Paterswolde uit Duitse ouders geboren, knipper in Peize in het jaar 1833. De. advertentie in de Groninger Courant van 27 mei 1831 biedt een eigenlijk een schat aan informatie. De tekst luidt:

SILHOUETTEREN met de SCHAAR

Zeer geachte ingezetene van Groningen! Sedert ruim twee jaren heb ik de eer gehad, door mijne Kunst-Talenten onder U allen mogen begaan, waarvoor ik mijne Begunstigers in het bijzonder mijnen hartgrondigen dank betuig, thans het plan hebbende, binnen weinige dagen op reis te gaan, geef ik daarvan kennis met verzoek aan degenen, die zich voor mijn vertrek nog door mij SILHOUETTEREN willen laten: op den dag ten huize van kastelein J. NIEKUS, in het Wapen van Papenburg, aan het Winschoterdiep, en des avonds, ten huize van den Heer W. BREEDHOFF, in de Oude Kijk in ‘t Jat-straat alhier.

De Prijzen der Silhouetten zijn:
Enkel zwart, in duplo………f 0-50
En voor ieder exemplaar
met wit of bruin opgetekend
daarenboven                      – 0-30
En per Dozijn tot nog minder prijs

Mij aanbevelende, heb ik de eer te zijn
Uw aller Dienstv.D.
W.P.A.RÖEMELÉ.
Kunstknipper te Paterswolde

In deze advertentie laat Roemelé dus weten dat hij ruim twee jaar in Groningen werkzaam is geweest. Hij kondigt aan op reis te gaan, wat kan betekenen dat hij, als reizend knipper en portrettist, zou kunnen gaan werken op zoek naar nieuwe klanten. Zijn zwarte silhouetten, die hij dubbel knipt (in duplo) kosten 50 cent en tegen meerprijs (30 cent) kunnen ze wit of bruin gehoogd worden. Voor het silhouetteren kan men zich vervoegen op twee adressen in de stad Groningen. Overdag in de kroeg (het wapen van Papenburg), in de avond bij de heer Breedhoff in het centrum van de oude stad.

Het overlijden van de knipkunstenaar wordt eveneens aangekondigd in de Groninger Courant (26 Julij 1833), en wel door de zoon van de kunstenaar:

PEIZE den 16 Julij 1833. Heden morgen ontsliep, na eene langdurige sukkeling, onze geliefde Vader W.P.A. ROEMELE, in leven Kunstknipper, in den ouderdom van 42 jaren en ruim drie maanden. Vrienden en Bekenden gelieven deze kennisgeving, mede uit naam van mijnen Broeder en van mijne Zuster, tevens als eene bijzondere aan te nemen.
W.D.ROEMELÉ.

Maar het veilingstuk uit Assen en het kunstwerk uit Den Haag zijn niet de enige stukken die wij van deze bijzondere knipkunstenaar kennen. Er zijn gelukkig meer prachtige kunstwerken van zijn hand bewaard gebleven, zonder volledig te willen zijn we noemen er enige:
Het Nederlands Openluchtmuseum beschikt over twee opvallende zee/kustgezichten met de titels: “Gezigt op Walcheren” en “Gezigt op de Kust van Vrieschland”. [3].

Het zijn knipsels uit wit papier op een blauwe ondergrond, beide gemaakt in 1832, naar voorbeeld van prenten. Ze hebben een fraaie omlijsting met bladornamenten en cartouches. In de cartouche van het “Gezigt op Walcheren”, midden boven, zien we de tekst “Schaar-Kunst” en in het Friesland stuk de tekst “Met de Schaar”.

Ook bezit dit museum een knipsel waarin drie paarden prominent aanwezig zijn. Te zien zijn verder links een dame met kind aan de leiband en een hengelende heer met hond. Rechts van de sloot een man met ruige muts met hengel en hond en vervolgens die paarden. Ook hier een mooie omlijsting met ovalen en hoekrozetten.

Erg aantrekkelijk is het knipsel dat zich bevindt in het Stadsmuseum in Doetichem. [4] (afb. 11) Gevat in een houten bruine lijst in een ovaal met in de vier hoeken eikenbladeren een voorstelling uit wit papier op blauwe ondergrond. Centraal een schitterend uitgewerkte boom. Op de achtergrond links een molen aan het water en op de voorgrond koeien (dus geen karbouwen zoals de museumbeschrijving meldt, koeien hadden in die tijd en nu soms gelukkig ook nog hoorns) en een herder. Het knipsel (en dus niet collage zoals de museumbeschrijving meldt en ook is het materiaal geen hout) is gedateerd 1824.

Tenslotte nog een mooi voorbeeld van het fraaie papierwerk van Roemelé: een knipsel uit Museum Het Hoogeland in Warffum. Het is een afbeelding van een paardenkeuring. Ook hier weer een mooi uitgewerkte boom die centraal staat in de voorstelling. Aan weerszijden twee mannen die bezig zijn met een paard. Het werk wordt gedateerd rond 1825.

NOTEN

1. Janine Hoekstein, “Papierkunst eeuwenoud”, Dagblad van het Noorden, 24 januari 2009, bijlage Wonen & Co, p. 23.
2. Henk van Ark, “Over de papierknippers Cokart en Roemelé “, Nieuwsbrief van het Nederlands Museum van Knipkunst en de Stichting W Tj.Lever, jrg. 15, nr.1 (maart 2002), [p. 3-5]
3. Simon Honig, ”Catalogus van knipwerk tentoongesteld in Het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem 1 april tot 1 november 1983’ in: Joke en Jan Peter Verhave, Schaar-kunst. Ontwikkeling van de papierknipkunst in Nederland, Arnhem 1983, p.66-67.
4. stadsmuseumdoetichem.nl