Onze inspiratie voor deze keer hebben we gehaald op IJsland. Niet dat we daar papierknipwerk hebben gezien. Wat we wel ontdekt hebben is het gebruik om pannenkoekjes te versieren op dezelfde manier als het insnijden en omvouwen van de klokkenkleedjes.

Deze pannenkoekjes, “Leafbread”, zijn extreem dun, ingegeven door de armoede op IJsland, toen geïmporteerd meel nog voorbehouden was voor hoogtijdagen. Voor het Kerstfeest werden de flensjes als familieactiviteit ingesneden en gedecoreerd met raderwieltje en mes. Door de versiering werd de goedkoopte, de eenvoudigheid van het pannenkoekje verhuld en tegelijk combineerde men de inventiviteit van de armoe, de volkskunst en de keukencultuur van IJsland. Tegenwoordig is het een vrolijke traditie geworden, voor arm en rijk.

afb.1, Museumbrochure IJsland

De papieren klokkenkleedjes uit noord Drente en Groningen werden met eendere technieken versierd: inknippen en omvouwen om zo mooie vormen te krijgen met materiaal dat weinig kostbaar was en vervangen kon worden. Ook hier was het een kwestie van roeien met de riemen die je hebt. Geen luxe van geborduurde kleedjes, wel een bescherming voor het uurwerk, dan maar uit papier. Wie heel handig was maakte ook nog “ballegies” en “emmerties” om eronder te hangen, en ieder voorjaar na de schoonmaak knipte de huisvrouw weer vliegensvlug een nieuw kleedje! Voor meer informatie hierover verwijzen we naar de vorige Knip-Persen.
Ook was het in de plaggenhutten en arbeiderswoningen in het noorden gebruik om, veelal uit krantenpapier, papieren gordijntjes te maken. En wat is er aardiger dan voor een kinderkamer leuke wegwerp gordijntjes te maken uit harmonica-gevouwen stroken kleurig papier.

afb. 2, LibeIle

Kastrandjes zijn natuurlijk ook altijd in gebruik geweest. Zowel uit zuinigheid, armoe of uit artistieke gedrevenheid werden ze door huisvrouwen gemaakt.

afb.3, Libelle

Wij kennen nog wel het gebruik om op koek of cake een uit papier geknipt sjabloontje te leggen en dat vervolgens met poedersuiker te bestuiven. Gebak met zulke sierlijke vormen toont heel feestelijk.

afb. 4a, Libelle

afb. 4b, Libelle

Misschien minder bekend zijn de papieren lampenkapkleedjes. Over de ouderwetse glazen kap van de petroleumlamp werd ter decoratie een dun vloeipapieren knipsel gehangen. Het licht speelde er zo doorheen.

afb. 5, Schaarkunst blz. 90

Vergeten we ook niet dat op het eiland Urk, omstreeks 1920 de knipsels van Jan Visscher direct op de witkalk geplakt werden ter versiering van het huisje. Vervolgens werd in het huisje ook de paling gerookt. leder voorjaar werd er schoongemaakt, opnieuw gewitkalkt en weer een nieuw knipsel opgeplakt. Zijn naïeve afbeeldingen en teksten waren kennelijk toch steeds gewaardeerd. Nu worden ze als kunststukjes bewaard in het Urker Museum “Het oude Raadhuis”.

afb. 6, Knipwerk Jan Visscher

Het zijn allemaal voorbeelden van heel eenvoudige versieringen. Als u zelf veel kunstiger knipsels maakt, en het stadium van de kastrandjes allang voorbij bent, probeer het dan toch nog weer eens. Misschien lukt het eenvoudige werk nog beter in een knipgroep of met kinderen. U kunt er goede sier mee maken, ook al is het nog geen Kerst of voorjaar!

En dit verhaaltje is zomaar een vakantie-niemendalletje, met een groet uit een prachtig, maar onherbergzaam IJsland, waar mensen in lange winters elkaar moeten vermaken met kleine aardigheden, die het leven opfleuren.

Joke en Jan Peter Verhave