Het liefst zou ik mijn verhaal willen beginnen met mijn slotconclusie: “Ik zie dominee Kees de Bruïne als een soort schaakspeler, die zijn leven met wit ingezet heeft, om het zwart niet zozeer te willen overwinnen, maar het eerder zó wist en weet te spelen dat ook het zwart positief meedoet in dit totale gebeuren wat ‘Leven op aarde’ heet”.

Hij beschouwt zijn leven als zijnde geplaatst in een groot geheel, waar hij als taak kreeg de Heilige Schrift uit te leggen. Hij ziet dit als een gemeenschappelijk zoeken; als een soort gesprek: “Wat vinden jullie er van?” Hij is blij met elk positief antwoord. Zo van “dat heb ik óók herkend in de zoektocht naar het Licht”. Als voorbeeld van dit samenspel van licht en donker, wit en zwart, laat ik hier graag twee werkstukken van hem zien: ‘Moeder en Kind’, portret van een van zijn drie schoondochters met een van zijn tien kleinkinderen, en ‘Vrouwelijk Schoon’, waar hij met een paar weggesneden lijnen het wezen letterlijk blootlegt (afb. 1 en 2).

Kees de Bruïne heeft de hem toevertrouwde talenten op bijzondere wijze benut. Hij tekent en knipt en is zeer muzikaal. Bij speelt piano en viool, heeft vele musicals geschreven en gecomponeerd, die ook herhaaldelijk op gevoerd worden in en buiten de vele gemeenten waar Kees gewerkt heeft; eerst als jeugdwerker in Hengelo,daarna studenten-predikant in Utrecht en vlootpredikant in Rotterdam en later, zonder gezin, uitgezonden naar Nieuw Guinea. Daarna was hij nog wijkpredikant in Scheveningen in de Nederlands Hervormde Zorgvlietkerk en in aansluiting hierop dominee in Den Helder,waar hij ook op het KIM (Koninklijk Instituut van de Marine) Culturele Geschiedenis over vreemde godsdiensten doceerde. In 1973 promoveerde hij op een kerkhistorisch onderwerp en eindigde zijn werkzaamheden als ziekenhuispredikant in het Diaconessenhuis in Heemstede.

Zijn vrouw, Nelleke Laman Trip, waar mee hij in 1948 trouwde, heeft veel met hem samengewerkt. Zij regisseerde zijn musicals en deed verder veel aan sociaal cultureel werk.
Hoewel dit niet zozeer met knipwerk te maken heeft, vind ik het toch van belang om zijn muzikale activiteiten door te geven, als achtergrond informatie over de mens Kees de Bruine. Hij zelf noemt dit musicalwerk: “Spelen met het woord” en ik citeer hier het begin van de tekst in een folder over dit gebeuren:
“…Wie in de vormgeving van leven en werken van een gemeente, jeugdgroep, kinderkerk of vereniging naar nieuwe wegen zoekt, vindt in deze folder mogelijkheden voor spel en zang ten gebruike in, rondom en buiten de kerkdienst”. Ik doe hier een greep uit de vele titels die aan te vragen zijn: ‘Afscheid van Bethlehem’, ‘Anders dan de Nacht’ (over leven van Mozes, onlangs in ‘Vorden opgevoerd met 100 deelnemers, leden uit zowel rooms katholieke als protestants christelijke kerken en Kees de Bruïne als begeleider aan de piano), ‘De man die vuur ging halen’, ‘Witte Stenen’ en vele andere spel en zangverhalen. Bij elk spel staat precies wat het kost, variërend van 25 tot 60 gulden, hoelang het duurt en hoeveel volwassenen en kinderen er aan kunnen deelnemen. Met de tekst wordt de pianozetting meegeleverd.

Kees en Nelleke de Bruïne wonen in een huis, genaamd ‘Witte Stenen’, Nieuwstad 31 in Vorden. En de naam is niet alleen gekozen omdat het huis van witgepleisterde baksteen is gebouwd, waar dit slaat bovendien op een Bijbeltekst uit Openbaringen II vers 17. In dit huis heb ik hen opgezocht, naar aanleiding van de tentoonstelling van zijn tekeningen en knipwerk in november 1993, in de bibliotheek in Vorden.

Kees zit thans nog in een kamermuziekensemble en met zijn viool in het landelijk predikantenorkest, dat elke maand in Utrecht bijeenkomt. Sinds 1987 is Kees ‘Dominee in zoals dit dan zo mooi heet. Maar niets is minder waar. Hoewel hij vorig jaar 70 is geworden maakt hij nog steeds grote fietstochten, samen met zijn vrouw. En dan niet een rondje in Drenthe of de Achterhoek, welnee, zij stappen thuis op hun fietsen (met 12 versnellingen) en rijden – met de tent achterop! – naar Wenen of Biaritz in 4 tot 6 weken. De terugtocht gaat dan per fietsbus.

Van klein kind af heeft Kees reeds getekend. Zoals hij zelf zegt: “Ik ben met een potlood in de hand geboren”. Zwart-wit heeft hem altijd geboeid; in kleur schilderen minder. Op 12-jarige leeftijd verkocht hij tekeningen van Walt Disney figuren voor een dubbeltje en daarvan kocht hij dan weer pen, potlood en papier. Hij deed acht jaar over het gymnasium omdat hij meer poppetjes en leraren zat uit te tekenen dan te leren, maar van zijn jaarclub was hij per slot wel de eerste die afstudeerde. Hij kreeg vioolles, pianospelen leerde hij zichzelf. Zijn moeder tekende, componeerde en zong, dus was Kees de spreekwoordelijke appel die niet ver van de stam viel. Zijn allereerste knipseltjes waren een romantisch tafereeltje (zie Knip-Pers 1993-2, pagina 19) en een soort zelfportret, Kees als violist (afb.10). Naar aanleiding van de prachtige kinderpostzegels in 1961, die Hil Bottema met knipwerk ontwierp, kwam hij per brief met haar in contact. Hill heeft hem zeer gestimuleerd om met knippen door te gaan en heeft mij destijds op Kees geattendeerd. Een en ander leidde sindsdien tot het uitwisselen van geknipte kerstwensen en was ook de reden waarom hij mij een uitnodiging voor de tentoonstelling in Vorden zond.

Het inrichten van zo’n tentoonstelling doet zijn vrouw. Zij had ook de attributen die Kees bij zijn werk gebruikt uitgestald, namelijk de schaartjes, zijn bril en loupe en het scherpe chirurgische mesje.

Kees maakt vooraf een schets, maar zegt hier zelf van: een potloodlijn doet heel wat anders dan een schaar. Hij gebruikt zo’n schets als richtlijn. Een merkwaardig experiment vond ik het geëxposeerde portet van de beroemde pianist Vladimir Horowitz, eerst door hem getekend en daarna datzelfde portret gedeeltelijk geknipt en gedeeltelijk gescheurd, in zwart, wit en grijs Heel suggestief, alleen de licht- en schaduwpartijen van de kop aangevend. “Hij kijkt naar wat je niet ziet en alleen maar hoort …“, zegt Kees van dit portret.

Vroeger heeft hij veel model getekend, wat in zijn knipwerk weer te zien is, bijvoorbeeld bij de drie afgebeelde knipsels ‘Rendez-vous’, ‘Drie Gratiën’ en ‘De Douche’. Natuurlijk heeft hij ook veel Bijbelse verhalen met knipwerk uitgebeeld, zie de serie over Abraham uit het boek Genesis en ‘De verloochening van Petrus, tot driemaal toe’, uit het Lukas evangelie.

Ik zelf vond ‘Het Meisje en de nachtegaal’ erg mooi. Het hoofd van het meisje doemt daar met enkele weggesneden lijntjes uit ‘t zwart op, kijkend naar het geopende raam met het silhouet van een nachtegaal op een tak en daarachter een volle maan, die op een speciale manier wordt uitgebeeld (Kees wil in een volgende Knip-Pers zelf uitleggen hoe hij dit effect heeft bereikt).
Kortom: Interessant knipwerk en een interessant en zeer blijmoedig stel mensen.

To van Waning-Mijnlieff