Kunstenaars hebben zich al eeuwen laten inspireren door gebeurtenissen in de Bijbel. Verhalen over Jezus in de evangeliën die goed waren voor onze gedenk- en feestdagen, zijn zeer vaak uitgebeeld. Ook met de schaar zijn die verhalen doorgegeven.

Nu we dit artikel schrijven wordt het Carnaval gevierd en daarna begint een tijd van eenvoud en bezinning. Om jezelf daartoe te zetten, ontzeg je je overdaad, 40 dagen lang. Die periode loopt uit op de executie van Jezus aan het kruis: de aanleiding van ons vorige stukje over ‘Jesus Leyden’ van Jan de Prentenknipper. Aan die dramatische gebeurtenissen gaan enkele episoden vooraf: de intocht van Jezus in Jeruzalem en het Paasfeest dat hij met zijn vrienden vierde. Die verhalen kunnen we beleven aan de hand van een aantal knipsels uit verschillende tijden.

De eerste ‘schaarsnede’ is in 1952 gemaakt door de katholieke kunstenares Tola Steinhage. Het knipsel staat afgedrukt in een ‘Noveen’ voor de Eerste Heilige Communie: een serie van negen gebedsintenties, in dit geval voor kinderen en hun ouders [1]. Het verbeeldt de intocht van Jezus op een jonge ezel in Jeruzalem, waarbij de mensen spontaan hun mantels op de weg spreidden en wuifden met palmtakken, alsof Jezus een koning was. Ze riepen “Hosanna, zegen rust op hem, die komt in de naam van de Heer!” In de kerken wordt deze intocht herdacht op Palmpasen, de zondag voor het Paasfeest.

Al lezend in de evangeliën betrappen wij onszelf en de knipster op iets dat er niet staat: er wordt helemaal niet gezwaaid met palmtakken. Er worden alleen takken of groen van de bomen op de weg gelegd waar Jezus langs zou komen… Niet alleen een kunstenaarsvrijheid, maar een oude traditie.

In een klein werkstukje van een onbekende knipper uit de 19^e eeuw staan de omstanders ook al met palmtakken te wuiven. Het maakt deel uit van een hele serie over het lijden en de opstanding van de Heer, alles heel sober weergegeven, behalve de enorme stralenkrans.

Omstreeks 1860 heeft Jannes Grootenhuis meermalen Palmpasen knipsels gemaakt. Hij was kleermaker in Almelo en maakte knipsels zo groot als een krantenpagina. Hij vouwde de vellen dubbel en naaide ze vast. Als de symmetrische versiering uitgeknipt of gesneden was, maakte hij de draden los en werkte verder. In sommige van zijn werkstukken zijn de draadjes nog aanwezig!

Het afgebeelde knipsel van Grootenhuis heeft het verhaal van de voetwassing tijdens het Paasmaal tot onderwerp, zoals alleen beschreven door Johannes. Jezus geeft een voorbeeld van nederigheid aan zijn discipelen en vooral aan Petrus, de man van alles of  niets. Het tafereel is gezet in een zaal met klassieke kroonluchters, pilaren en siergordijnen van een voornaam huis; het geheel is omlijst door vazen met ‘levensbomen’ en ornamenten.

Een veel ouder knipsel combineert drie verhalen: de intocht, Jezus die de kooplui van het tempelplein verdrijft en het Paasmaal. Het is door de primitieve, maar levendige weergave van de personen een aardig voorbeeld van (protestantse) volkskunst. De maker heeft de verhalen goed gelezen: geen gezwaai van palmtakken, het paaslam op tafel en behalve de stralenkrans rond het hoofd van Jezus, zijn er geen traditionele voorstellingen te ontdekken, zoals Judas met de geldbuidel (de knip).

Uiteindelijk belandt Jezus aan het kruis, in die tijd de gebruikelijke straf van de Romeinen voor (vermeende) oproerkraaiers. Op een aandoenlijk kinderlijke manier heeft Jan Visscher, de knipper van Urk de kruisiging uitgebeeld met alles erop en eraan. Op zijn manier, primitief, helder en duidelijk in woord en beeld (omstreeks 1935). Jan heeft in de knipperswereld de bijnaam Jantje II gekregen. Ook van Jantje III (Janny de Jong‑Brouwer) kozen we een passend knipsel: het symbolische Paaslam, het Agnus Dei, met de overwinningsbanier en staande op de tekens van brood en wijn (1971).

Een blij Pasen, met aandacht geknipt!

Joke en Jan Peter Verhave

 

[1] We schreven in de Knip-Pers van maart 1989 een artikel ‘Psaligrafie van Pasen’, waarin enkele andere knipsels van Tola Steinhage zijn afgebeeld (psalis = schaar, dus tekenen met de schaar).