afb.1. Abrahams offer, door/voor Jacob Harttung 1767, detail

Met Kerst denken we aan een geboorte bij een verloofd stelletje, onder erbarmelijke omstandigheden en zonder hulp, een zaak van leven op dood. Ze kwamen er door vanwege een Belofte over dit kind, ze hoorden van een engelenschaar en mensen in wie God een welbehagen heeft. Maria overwoog al die woorden en bewaarde ze in haar hart. Misschien heeft ze toen ook wel gedacht aan de oude verhalen van haar volk over andere kinderen, die in gevaar verkeerden.

Voor onze voorouders waren die Bijbelse verhalen ook heel belangrijk in ‘t dagelijks leven. Knippers hebben twee geschiedenissen verbeeld, die buitengewoon populair waren: Abrahams offer en Salomons rechtspraak.

In beide verhalen gaat het om een kind als slachtoffer, goed voor een Kerstvoorbereiding aan de hand van de knipsels uit vorige eeuwen.

In Genesis 22 wordt verteld hoe aartsvader Abraham op de proef werd gesteld. Hij ging bidden met zijn zoon Izäak, maar nam het benodigde offerdier niet mee. God zou er wel in voorzien …. Bij ogenschijnlijk gebrek aan beter bond hij zijn zoon en pakte het mes. Op dat moment was er de reddende stem uit de hemel en een ram, met zijn horens verward in het struikgewas. Dat dramatische moment, het is of alle knippers daarop gewacht hebben. Ze beeldden het, elk op zijne wijs, uit. De een stijfjes en statig, de ander speels en beweeglijk, maar steeds met het altaar, de vuurpot, het opgeheven mes, de engel en de bok. Het is of ze allemaal wilden zeggen aan degene voor wie het knipsel bedoeld was: zo ga je misschien ook eens met je kind een weg die je niet wilt, een kind ten dode opgeschreven. Misschien maak je je kind het leven onmogelijk omdat jij als ouder een stem meent te horen. Maar dan is er een reddende engel die roept dat er een ander kind geboren is, dat als offer heeft gediend, in plaats van het jouwe; het Kerstkind.

afb. 2. Abraham’s offer,door Pieter Reynders 1800, 40 x 50 cm

afb. 3. Salomons Recht, anoniem Gronings, 12 x 15 cm, detail

Het tweede verhaal staat in 1 Koningen 3. Twee prostituees met een bedrijfsongeval, elk een kind. De een overkwam een ongeluk bij een ongeluk, haar baby stikte omdat ze in haar slaap op hem was gaan liggen. In wanhoop verwisselde ze het hare met dat van de andere moeder. Die ontdekte het bedrog en sleepte haar collega voor de rechter, in dit geval de jonge koning Salomo.

afb. 4. Salomons Gerigte, door Dato Scholtens 1780

Voor hem kwam het er nu op aan: hij had immers een “opmerkzaam hart gevraagd, om het volk te richten door te onderscheiden tussen goed en kwaad. “Snijd het levende kind in tweeën” beval hij, speculerend op het gevoel van de echte moeder. En het werkte!
Zijn eigen volk en alle generaties   na hem hebben met ontzag over dit Salomons oordeel gesproken.

In 1721 verwerkte Frederik Hendrik van Voorst dit verhaal in een groot perkamenten snijwerk voor het Stadsbestuur van Nijmegen. Het is alsof hij zeggen wilde: Hoge Heren, verwacht uw wijsheid van Boven.

afb. 5 Salomons Regt, door Lucas Hagedoorn 1810, 23 x 14 cm

Vele andere knippers hebben “Salomons Gerichte” of “Salomons Eerste Regt” gemaakt om te zeggen waar het op aan komt als ons de wijsheid ontbreekt: een op merkzaam hart. Gelukkig hoeven we niet allemaal zo wijs te zijn als Salomo. Daarom voor Kerst maar een iets minder cru knipsel rondgestuurd? Een moederhart bijvoorbeeld, een hartelijke Maria die verwonderd is over wat haar overkomt. Toch krijgt ook zij te horen dat er een zwaard door haar hart zal gaan vanwege dit kind. En ze gaan op de vlucht voor een koning die alle babyjongetjes aan stukken laat hakken. Kerst heeft veel kanten: Knip het met wijsheid!

Joke en Jan Peter Verhave

Literatuur en Afbeeldingen:
J.en J.P. Verhave, Schaarkunst (1983), pag. 16 en 27
J. en J.P. Verhave, Konststucken van snijden (1986), Antiek 20, pag. 457
Christie’s catalogus (1988), pag. 42 en 63