Zeeuwse Volkskunst langs ‘s Heeren wegen

“Hoera!’, schrijft To van Waning. “Het boek over Jan de Prentenknipper is verschenen!” ‘Jan de Prentenknipper (1798-1870) Zeeuwse Volkskunst langs ‘s Heeren wegen’ werd door Joke en Jan Peter Verhave geschreven. Zij droegen het boek op aan Hil Bottema omdat zij – als eerste – een aanzet gaf tot onderzoek naar het werk van Jan de Prentenknipper, die in de knipwereld bekend werd als ‘Jantje I’. Omdat To van Waning “allerlei” erfde van Hil Bottema, vroegen wij juist haar het boek te bespreken.

Hulde, ten eerste aan vier personen die daarin een grote rol hebben gespeeld: Hil Bottema, de heer A. Roose en Joke en Jan Peter Verhave.

Ten eerste aan Hil Bottema, die aan dit onderzoek al in 1964 begonnen was en zeer veel dia’s heeft mogen maken bij mensen in Zeeland, die nog een prentje of grote prent van hem uit overlevering bewaard hadden. Zij kon echter steeds niet achter de ware naam van deze rondtrekkende prentenmaker komen.

Ten tweede aan de heer A. Roose uit Middelburg, die allerlei over de Zeeuwse geschiedenis verzamelt en toevallig op een krantenberichtje uit 1870 stuitte, waarin stond dat JAN HUISZOON overleden was en waarbij stond dat hij prentenknipper was geweest! Aangezien de heer Roose wist dat naar deze naam ijverig werd gezocht, gaf hij dit door. Het is hierdoor dat men in archieven verder kon gaan nazoeken en veel meer over het merkwaardige leven van de man te weten kon komen. Ten derde en vierde dus aan Joke en Jan Peter Verhave, de schrijvers van dit boek die zelf ook al aan het navorsen waren geweest doch pas écht verder konden toen zij letterlijk de sleutel in handen kregen, waarmee zij in gemeentearchieven konden gaan speuren en, naar mijn mening, zo’n doorwrocht verhaal konden schrijven over deze opmerkelijke zwerver. Uit een tijd dat de rijksdaalder een weekloon betekende en hij voor zijn prenten maar een paar centen vroeg; soms ook alleen maar inruilde voor een hap eten en één of meer nachten slapen in het hooi.

Zijn prenten, die hij van het hele gebeuren rondom een bepaalde boeren hofstede maakte, worden in ere gehouden door degenen die ze uit overlevering in bezit heb ben. De Bijbelwijzertjes vindt men nog in vele oude familiebijbels terug. Jan de Prentenknipper heeft bepaalde motieven uit de Bijbelse geschiedenis herhaaldelijk uitgebeeld. En wat ik persoonlijk heel aardig vind in dit boek is, dat Joke en Jan Peter Verhave deze onderwerpen eens op een rijtje hebben gezet. Om hierdoor een inzicht te krijgen waarom hij nu juist déze dingen steeds uitgebeeld heeft. Omdat het zo totaal andere taferelen zijn dan men gewoonlijk op bijvoorbeeld Bijbelse tegels afgebeeld ziet.

Koop het boek maar, dan kun je het zelf ervaren. Het is vlot geschreven. De aanhaling van een Zeeuws-Vlaamse landbouwer zegt al veel: “Jan de Prentenknipper heeft het boerenleven met zoveel detail en liefde weergegeven dat je de bewondering door het merg gaat”.

Ik dank Joke en Jan Peter voor het voltooien van het speurwerk waaraan Hil Bottema begonnen was maar door haar vroegtijdig overlijden niet heeft kunnen afronden. En ik vind het heel fijn dat het boek aan haar nagedachtenis is opgedragen. Ik erf de van Hil allerlei van haar knipwerk en onder andere de gehele diaserie, die zij van deze Zeeuwse prenten gemaakt had. Reden waarom juist mij gevraagd werd het boek te bespreken.

Het enige wat ik met haar nalatenschap deed, was telkens dan deze dan die eruit te gebruiken bij mijn lezingen over de papierknipkunst. Daarvan wil ik ook nu er een laten afbeelden, die voorkomt op pagina 85 van het boek (illustratie 2 bij dit artikel: ‘Stuk des Verbonds’). In deze tijd, waarin één op de 3 â 4 huwelijken ontbonden schijnt te worden! Als tekst staat erin uitgesneden: “Dat God te same voegt, scheijt geen mensch”!

Ik mag eindigen met de laatste zin uit het prachtige, met veel kleurenprenten uitgegeven boek: “Wij hopen dat dit Zeeuwse erfgoed van kwetsbaar papier velen, die na ons komen, zal blijven boeien en kijkplezier geven.”

Wat mij evenwel van het hart moet is, dat het mij zeer spijt dat het buitenkaft een van de fietste prenten toont, die in het boek voorkomen en het geheel van titel, prent en tekst de layout op de cover zo onevenwichtig is dat, indien men op het kaft afgaat – immers het visitekaartje van het boek – men het niet zou kopen. Dat vind ik heel erg spijtig want de inhoud van het boek is prachtig, bovendien op mooi stevig papier gedrukt.

Verheugd als ik was dat de foto van Hil Bottema is afgedrukt, waarbij zij bezig is met de fraaie ontwerpen van de folklorefeesten Sinterklaas, Driekoningen enz., moet ik nog even een rectificatie aangeven: Zij deed dit voor de Kinderpostzegels van 1961 en niet, zoals vermeld, voor de Zomerzegels van 1962.

To van Waning-Mijnlieff

De afbeeldingen zijn overgenomen uit ‘Jan de Prentenknipper’, Zeeuwse Volkskunst langs ‘s Heeren wegen 1798-1870, door Joke en Jan Peter Verhave, vorige maand verschenen bij Uitgeverij De Koperen Tuin te Goes.
Verkrijgbaar in de boekhandel voor fl 59,90, ISBN 90 72138 27 9, of rechtstreeks bij de uitgever, Postbus 2086, 4460 MB Goes, tel. 01100-31072, voor fl 59,90 (exclusief verzendkosten).