Kerstknipsels van vroeger en heel vroeger, Knip-Pers 1985-4

Het Kerstverhaal is in het westerse christendom een populair gegeven om af te beelden. Ook knippers zijn geinspireerd geweest door de verschillende details, die Mattheus en Lucas hebben opgeschreven in hun Evangeliën: de aankondiging aan Maria door de Engel, de geboorte in de stal, de boodschap van de engelen aan de herders, de drie wijze koningen en de vlucht voor Herodes naar Egypte. Ieder deed dat naar de mode van de tijd, eigen kunstzinnigheid en godsdienstige achtergrond.

Tot de oudst bekende horen de devotieprenten die Frederik Hendrik van Voorst maakte, toen hij nog katholiek was, omstreeks 1700. Gesneden of geschilderde afbeeldingen van de stalscène worden omgeven door een overvloed aan versieringslijsten met bloemen, vruchten en beesten in Lodewijk XIVstijl. Hij gebruikte bijna uitsluitend velijn of kalfsperkament, geen papier. Zijn stukken passen in de golf van “santjes” en kantknipsels die in Duitsland en in de Zuidelijke Nederlanden gemaakt werden tijdens de Contra-Reformatie.

De protestanten in het noorden hadden meer aandacht voor de verhalen uit het oude testament en de apocriefe boeken van de bijbel en daarom zijn er in ons land ook niet zo veel kerstafbeeldingen. Die tendens zal wel mede veroorzaakt zijn door de overvloed aan katholieke afbeeldingen van Maria.

afb 4

Toch is het kerstverhaal inspirerend genoeg geweest. Pieter Reynders beeldde de vlucht naar Egypte af, geheel in (katholieke?) traditie met ezel en stralenkransen (fig. 4). Hij werkte altijd met nat gemaakt papier waarin hij reliëf aanbracht ter verlevendiging.

 

 

 

afb 1

Primitiever van afbeelding is het Groningse knipsel uit de 19e eeuw met hetzelfde onderwerp (fig. 1). De aureolen missen hier.

 

 

 

 

 

afb 3

Nog veel primitiever drukte zich in dezelfde tijd een onbekende (Noordhollandse?) knipper uit. Vader Jozef heeft hier geen stok, terwijl het kind een gigantisch aureool draagt. Ook in zijn stalscène is die enorm, het hele kind trouwens. Ook de herders zijn woeste knapen. Maria is kennelijk niet heilig genoeg voor een stralenkrans (fig. 2).

 

 

afb. 4

Dat was ze voor Jan de Prentenknipper uit Zeeland ook niet (fig. 3), hoewel die, zelf hervormd, hele nauwe relaties met katholieken had (daarover in een volgend bericht). Het is het enige prentje met kerst als onderwerp, dat van Jan bewaard is met de titel “Het Ligt der Wereld toonde hij te weten wie centraal staat in het verhaal en waar de geboorte toe diende.

 

 

 

 

Schuiven we nog eens een eeuw op, dan is een “Hoeder met Kind” door Evert Root de moeite van het afbeelden waard. Hoewel Root, net als zijn voorgangers een selfmade kunstenaar was, valt zijn stijl en symboliek op. Geen romantiek maar in de schaduw een verwijzing naar het lot van de jonggeborene (fig. 5).

afb 5

Het opvallende is, dat al die “kerstprenten’ geen relatie hadden met onze knusse kerstsfeer. Ze werden ook niet speciaal voor die gelegenheid gemaakt, maar bepaalden de bezitters HET HELE JAAR door bij de verlossende komst van de Heer bij de eenvoudigen en bij Zijn vlucht voor de machtigen.
Zal onze boodschap aan vrienden en magen dit jaar geknipt zijn voor Kerst, óf  … zo opvallend uitvallen, dat die ook het hele jaar blijft hangen?

Een zalig en gelukkig Kerstfeest gewenst.
Joke en Jan Peter Verhave