Het eenvoudigst denkbare materiaal -een velletje luchtpostpapier en een schaartje- is alles wat de jonge Amsterdamse Lily Eisendorn nodig heeft voor het vervaardigen van de opmerkelijk levendige voorstellingen, die wij op deze pagina’s reproduceren. Haar vaardige vingers spelen met de ragfijne papierdraadjes, draaien het werkstuk om en om, terwijl het schaartje de grillige bochten van haar fantasie volgt en wij zijn bijna geneigd even de ogen te sluiten, als zij op een punt is gekomen, waar het voortbestaan van het knipsel afhangt van een fractie van een millimeter. Maar wij ademen weer vrijer, wanneer wij zien hoe beheerst zij werkt en hoe onfeilbaar haar handen zich bewegen.

De knipkunst is al zeer oud, doch telt slechts weinig beoefenaren meer. Het is mogelijk, dat de gejaagdheid van het hedendaagse levenstempo ons te onrustig heeft gemaakt. Innerlijke rust is inderdaad een onmisbare voorwaarde voor dit delicate werk. De nauwkeurige beschouwing van producten van silhouetkunst wekt associaties aan een aandachtig gebogen hoofd bij een kaarsvlam, met op de achtergrond het ijle gepingel van een spinet.

Lily Eisendorn is reeds op jeugdige leeftijd begonnen met het bewijs te leveren, dat de knipkunst nog lang niet dood is, zoals ten onrechte wel eens wordt gedacht. Gaandeweg is zij er zelfs toe gekomen een geheel eigen stijl te ontwikkelen door de toepassing van wat haar opvatting van de moderne vlakvulling is. Op een leeftijd, waarop de meeste kinderen blij zijn met een pop of een ander stuk speelgoed, kreeg zij een sigarenschaartje cadeau! Haar moeder kon haar rustig op het strand van haar geboorteplaats Balikpapan (Borneo) neerzetten; zij zou niet weglopen, als zij haar instrument maar bij zich had en voorzien was van een behoorlijke voorraad papier. Een van haar eerste werkstukken was de natuurgetrouwe afbeelding van een verlaten toko op palen en toen reeds openbaarde zich haar bijzondere gave, de voorwerpen om zich heen als silhouet te zien.

Zij was dertien jaar, toen zij voor de voltooiing van haar schoolopleiding naar Nederland kwam. Er stond toen nog niets omtrent haar toekomstige loopbaan vast, want merkwaardig genoeg bewogen haar talenten zich zowel op het gebied van het tekenen als op dat der muziek.

Op het Kennemer Lyceum te Bloemendaal werd Anton Pieck haar tekenleraar en het is stellig niet gewaagd te beweren, dat mede zijn invloed ten slotte haar richting bepaalde. Zonder haar liefhebberij op te geven – als méér beschouwde zij toen het experimenteren met haar gave niet – legde zij zich na het eindexamen toe op het behalen van de middelbare tekenakte. Zij studeerde, onder anderen onder leiding van Jan van Tongeren, aan het Instituut voor Tekenleraren te Amsterdam en verwierf in 1948 op het door de Academie voor Beeldende Kunsten te ‘s Gravenhage afgenomen staatsexamen de akte MB, die de bevoegdheid verleent tot het geven van tekenlessen op middelbare scholen.

Hoewel de tekenstift en ook de piano voortdurend haar aandacht bleven vragen, behield zij toch een voorkeur voor de silhouetkunst. Zij vervaardigde figuren en taferelen met anecdotische inslag, zowel als knipprenten, waarin vooral de speelsheid en liefelijkheid treffen. Haar schoonste inspiratie vond zij onzes inziens in voorstellingen uit haar geboorteland en het mag zeer zeker een merkwaardigheid worden genoemd, dat haar Indonesische knipsels geheel uit haar herinnering werden gemaakt.

Karakteristiek voor dit soort werk is, dat slechts voor het knippen van zeer ingewikkelde werkstukken een vluchtige compositieschets wordt opgezet. “Het vooraf tekenen van wat ik wil knippen legt mij te veel beperkingen op”, deelde zij ons mede, “en ik geloof trouwens, dat mijn methode precies dezelfde is, die in vroeger eeuwen en ook thans nog door enkele collega’s wordt gevolgd’.

Haar figuren munten uit door natuurlijkheid van houding en meermalen worden wij getroffen door een bepaald lijntje of bochtje, waaruit een aangeboren gevoel voor expressie spreekt. Zij ziet direct een kenmerkend gebaar of uiterlijk en legt dit al knippende vast. In de loop van de jaren heeft haar artistiek uitingsvermogen zich voortdurend ontwikkeld, doch ook haar producten uit wat wij met een groot woord haar experimentele periode zouden willen noemen, hebben alle reeds iets van het verfijnde, het gracieuze en het raak getypeerde van haar tegenwoordig werk. Moet men het knippen zelf het voornaamste noemen, er volgt daarna nog een oneindig geduldwerkje, als de figuren worden opgeplakt. Nadat zij eerst uit een stukje papier van enkele vierkante centimeters met verbazingwekkende snelheid een koelie had geknipt, die aan een juk twee korven draagt, en vervolgens een randje met een bloemmotief had gemaakt, bevestigde zij op een stuk glas een zwart velletje papier. Dat was de ondergrond .Dit zwarte papier, met plakband op zijn plaats gehouden, werd met een dunne oplossing van kleefpasta bestreken, waarna zij met behulp van een fijn penseeltje de knipsels ging opplakken. De tere motiefjes, die soms met minder dan een zijden draad aan elkaar hangen, moeten uiterst voorzichtig worden behandeld, vooral als zij vocht hebben opgenomen.Het geheel wordt tenslotte op natuurlijke wijze gedroogd.

Dat Lily Eisendorn tevens verdienstelijk met olieverf weet om te gaan en goed aquarelleert, is ons gebleken tijdens het bezoek, dat wij haar brachten. Het spijt haar daarom enigszins, dat het knipwerk haar zo weinig vrije tijd over laat, zodat de schildersezel meestal opgevouwen in een hoekje van haar kamer moet blijven staan. Ook op dit gebied heeft zij echter plannen en ideeën genoeg en er is daarom alle reden om haar ontwikkeling als schilderes met belangstelling te blijven gadeslaan. Wat zij evenwel is begonnen, toen zij een schaar nog een nip-nip noemde, blijft de grootste aan trekkingskracht op haar uitoefenen. Steeds zoekt zij naar nieuwe uitdrukkings- en toepassingsmogelijkheden. Verscheidene werkstukken van Lily Eisendorn ver sieren reeds de wanden van liefhebbers, en voor al haar Indonesische voorstellingen hebben aftrek genoten. Haar prestaties verdienen ongetwijfeld een warme en ruime belangstelling en wij hebben dan ook met genoegen een keuze uit haar collectie gemaakt, in de verwachting, dat onze lezers onze zienswijze zullen delen.

Hans Verhoeven
Uit: Panorama-Libelle Kerstboek 1949, weinig beoefende kunst