We bezochten deze zomer een tentoonstelling van het knipwerk van Henri Matisse. U weet
vast wel dat deze Franse schilder op zijn oude dag knipkunst is gaan maken, heel kleurrijk en
bijna abstract. Het komt vaker voor dat een kunstenaar op gevorderde leeftijd een nieuwe manier van uitdrukken probeert. Matisse raakte in een rolstoel toen hij 72 was en begon  opnieuw. Later werkte hij zelfs vanaf zijn bed. Hij gebruikte papier dat door assistentes was geverfd in de kleuren naar zijn keuze. Dan knipte hij, soms met een grote kleermakersschaar, maar ook wel met kleinere scharen; zelfs borduurschaartjes gebruikte hij, afhankelijk van het formaat van wat hij wilde maken. Vaak liet hij de assistente grote uitgeknipte vormen vastprikken op een muur van zijn kamer, precies daar waar hij dat wilde. Beetje naar rechts, iets naar boven. Hij was niet snel tevreden. “Ik vind het interessant om de kleur geboren te laten worden in de beperking van een omtrek en daarmee een speciaal dessin te maken.

Ik bedekte mijn muren met die vormen van studie, zonder een verdere bedoeling.” De assistentes poseerden ook voor hem en zo ontstond een hele serie  blauwe naakten, waarin ook weer te zien is hoe hij uitgeknipte stukken blauw papier rangschikte en vervolgens liet opplakken. De balans tussen vormen en kleuren, daar ging het hem om. Ook in klein
werk, omslagen van boeken en tijdschriften, zat hij alsmaar te puzzelen op de juiste verhoudingen, om “de grootste emotionele uitdrukking te bereiken, zelfs zonder onderwerp.” Maar er waren ook projecten met een onderwerp, soms gigantisch van omvang.

Naakt, 103 x 77 cm

Uit zijn herinnering putte hij vormen die hij ooit had gezien op een reis langs Polynesische eilanden. Waterleven, met vissen, kwallen en zeewier, of vogels in de lucht. Dan weer een ontwerp voor een tapijt, of een glas-in-loodraam. Kinderlijke vormen, op ’t eerste gezicht, maar voor hem een uiterst serieuze manier van nieuwe kunst. Zijn laatste grote
project was het interieur van een kleine kapel in zijn woonplaats Vence, bij Nice. Glas-in-loodramen met
levensbomen en gestileerde tekeningen die op tegels werden uitgevoerd.

Polynesia, de zee, 196 x 314 cm

Daarbij ontwierp hij met schaar en papier ook de versiering op een aantal kazuifels (mouwloze opperkleden) voor de priesters die in de kapel dienst deden. In zijn tijd waren die vormen heel gedurfd, en nu, na een halve eeuw is Matisse met zijn knipkunst nog steeds zijn tijd ver vooruit.
In zijn geboorteplaats Le Cateau- Cambrésis bij Lille, in Noord Frankrijk, is een museum aan zijn schilder-en knipkunst gewijd. Er worden nu onbekende knipsels getoond die nooit tot een kunstwerk waren gecombineerd. Probeersels, snippers, die hij bewaarde als een reserve, om ze ooit nog eens te gebruiken.

De bundel, 294 x 350 cm

Toen hij overleed in 1954 waren het er bijna duizend. Ze werden door zijn familie zuinig bewaard, hoewel hij zelf had gewild dat ze vernietigd zouden worden. En nu, twee generaties
later heeft de familie er afstand van gedaan. De ene helft ging naar het Matisse museum
waar wij waren en de andere helft, naar zijn andere museum in Nice, Zuid-Frankrijk, zo eerlijk mogelijk verdeeld naar motief en kleur.

Het was bijzonder om al die vormen en fragmenten, in allerlei kleuren, stuk voor stuk ingelijst, te mogen zien. Natuurlijk waren er ook veel werken te zien die al in het bezit van het museum waren. Een feest van kleur en vorm (zie ook blz. 19). Het zette ons aan ’t denken. Zelfs als je oud bent kun je nog iets nieuws uitproberen, zelfs met snippers. Spelen met allerlei kleuren en vormen die steeds minder lijken op het origineel. Matisse vertelt hoe hij een huisjesslak bekeek, en in gedachten die spiraalvorm uit elkaar haalde. En toen nam hij een schaar en een stuk papier…

Joke en Jan Peter Verhave