De silhouetteerkunst in zijn algemeenheid bereikte in Nederland haar hoogtepunt aan het eind van de 18de eeuw. Bekende schilders, tekenaars maar ook andere kunstenaars hebben zich met deze kunst bezig gehouden. Silhouetten uit die periode waren getekend, geschilderd maar natuurlijk ook geknipt.
Door de komst van de fotografie rond 1850 werden de silhouetten verdrongen en kwam men de silhouetteurs op kermissen en jaarmarkten tegen.
Zoals de geschiedenis van de knipkunst is verlopen zo verging het ook de silhouetteerkunst en werd deze kunst in de 19de eeuw door alle lagen van de bevolking beoefend.

Het aardigste bewijs daarvan zijn de voorgedrukte silhouetten van beroemde personen die aan het eind van de 19de eeuw werden uitgegeven. Vellen wit papier met in vierkantjes in zwarte druk verschillende portretten. De zwarte delen diende men met een schaartje uit te knippen. Legde men het papier op een zwarte ondergrond dan verkreeg men de silhouetten. Onder elk silhouet stond de naam van de gesilhouetteerde persoon gedrukt. Deze voorgedrukte vellen papier werden als ‘centsprenten op de markt gebracht. De ‘centsprent’ of volksprent is een cultuurverschijnsel op zich zelf en werd gedurende drie eeuwen voor de ‘kleine man’ gedrukt. De onbemiddelde burger die zich een krant niet kon veroorloven en zeker geen geld had om zich een boek aan te schaffen kon voor zichzelf en zijn gezin een prent voor een cent kopen.

De centsprenten dienden in de eerste plaats om bekeken en gelezen te worden. Maar ook werd men reeds in het begin van de 18de eeuw gestimuleerd om de plaatjes uit te knippen. Op een prent uitgegeven tussen 1703 en 1708 staat gedrukt: “Soo gy U meer wilt verblijden, maeckt hier van schildrijen. Snytse uyt dan na d’swier en plaetste dan op root Papier.” Ook op prenten uit de 19de eeuw komen we dergelijke aanmoedigingen tegen: “Knipt ze uyt na uw behagen” en “Voor het plakboek”.

boven: nieuwe Nederlandsche kinderprent, waarbij de nog uit te knippen zwarte delen goed zichtbaar zijn.1880-1920 midden: portret van Joseph II, eind 19de eeuw onder: Engelse schaduwprent met verklede dieren. Ca. 1890-1920

Na 1860 verschenen voor kinderen in Nederland centsprenten onder de titel ‘Nieuwe Nederlandsche Kinderprenten’. In deze reeks werden ook prenten uitgebracht waarvan de zwart gedrukte delen uit moesten worden geknipt. Deze prenten waren geïnspireerd op de Duitse chromolithografieën (steendruk) en hadden meestal historische voorstellingen of hadden betrekking op een recente gebeurtenis. Ook afbeeldingen van dieren in kostuum werden in deze vorm uitgegeven. Had men de zwart gedrukte delen weggeknipt en legde men het vel dan op een zwart papier, dan ontstond een silhouet-effect.

Ook in de ons omringende landen werden dergelijke prenten uitgegeven. In Engeland verschenen zij onder de titel: ‘New Shadow Pictures’.

Ongeveer 30 van dergelijke silhouetten zijn sinds kort in het Westfries Museum te Hoorn te bewonderen.

Tonny Jurriaans