In de loop van de tijd hebben bezitters van oud knipwerk gevraagd aan het Knipmuseum Westerbork of aan ons, of er meer bekend was over hun bezit. Nu hebben we een groot bestand aan foto’s en kopieën en soms kunnen we een knipsel dat niet gesigneerd is, toch thuisbrengen. Over een drietal knippers die voor mensen in hun omgeving herinneringsstukken maakten schreven we onlangs een artikel in het blad voor familiegeschiedenis en genealogie, Gen (september 2014). Maar veel vaker krijgen we afbeeldingen van knipsels onder ogen, heel kunstige of eenvoudige, waarvan we de stijl niet met die van een ander knipwerk in verband kunnen brengen. Vaak gaat het om een bruiloft of een geboorte. Als de namen er voluit in staan, kunnen we zoeken naar de woonplaats, via internet. Een datum met jaartal helpt daarbij. Hier vertellen we iets over een aantal van de knipsels waarvan we een goede afbeelding mochten ontvangen, maar waarvan we de makers niet kennen en waarvan we soms ook de afmetingen niet weten.
Het eerste is gemaakt voor Mejuffrouw H.J. Wicherts, geboren den XVIII van Herfstmaand, anno MDCCLI. Dat is dus 18 september 1751 (afb 1). In het midden een zogenaamd spiegelmonogram. De eigenaar in Oosterwolde had zelf al tevergeefs gezocht en ook wij vonden geen aanknopingspunt.
afb 1, 14 x 11,5 cm
Uit Twente komt een eenvoudig knipsel voor Carolina Berhardina Racer, geboren 28 oktober 1778 (afb 2). Dat meisje konden we wel thuisbrengen. Zij was geboren in Oldenzaal als dochter van de rechtsgeleerde Mr. J.W. Racer. Ze trouwde in 1799 met dominee Johannes Palthe te Oldenzaal uit een oud domineesgeslacht. Ze kregen drie zonen, o.a. toen ze in Etersheim woonden, een gehucht met een kerk aan de Noord-Hollandse kust van de Zuiderzee. Maar al snel was het gezin terug in het vertrouwde Oldenzaal, waar Carolien overleed in 1857.
Een prachtig stuk knipkunst (afb 3) is gemaakt voor het echtpaar Rhijnvis Feith en Ockje Groeneveld, getrouwd in 1772, collectie Van Sandick Stichting. Toen ze vijf jaar getrouwd waren hadden ze vier kinderen: Pieter Rutger, Octavia Bellina, Elsabé Machteld, Catharina en Henriette Engelina, geboren oktober 1777; daarna volgden nog vijf kinderen, de eerstvolgende in 1778.
Dus werd het knipsel gemaakt kort na de geboorte van Henriette. Het gezin woonde in Zwolle en vader Rhijnvis was een schrijver van sentimentele gedichten en tamelijk welgesteld.
We gaan ervan uit dat de knipper ook in Zwolle woonde. Behalve de teksten is het stuk dubbelgevouwen gesneden en vervolgens zijn de bloemen en bladeren opgebold.
De getalenteerde kunstenaar moet ongetwijfeld veel meer geknipt hebben, dus wie weet duikt er nog een werkstuk van hem of haar op, in of rond Zwolle.
afb 3, 21,5 x 27,5 cm
Twee hartvormige knipwerkjes zijn gedateerd 1773 en in bezit van iemand in Harlingen (afb 4). Het ene draagt de naam Hendrik Reessen en het andere Albertus Gerbrand Reesen, de ene achternaam met ss en de andere met één s. Het zouden broers kunnen zijn, maar AGR hebben we niet kunnen vinden. Wel vonden we een Hendrik Reesen die suikerraffinadeur was in Amsterdam en in 1759 een dochter kreeg. Maar het is geen bewijs dat deze Hendrik dezelfde was als die voor het ene knipwerkje.
afb 4
Aardig is een knipwerk van iemand uit Rijssen (afb 5). In een rechthoek met eenvoudige randversiering een hart tussen twee levens-bomen en daarboven de godin Fortuna met haar sluier en wiebelend op een bol, het fortuin is nooit zeker! Ook hier initialen van een bruidspaar RIvdB en GMGvD. Kom er maar eens uit; het jaar 1843 helpt ook niet. Wel heeft de maker zijn letters verwerkt WvD, dus mogelijk een broer van de bruid..
afb 5
Van een Nederlander die nu in Amerika woont, kregen we de vraag of we iets konden zeggen over een knipsel (6) dat in een familiebijbel uit Groningen was bewaard. De wilde randversiering is heel apart. De vliegende engel duidt waarschijnlijk op een Bijbelverhaal, maar we konden het niet thuisbrengen. Het ontbreken van tekst maakt de identificatie van de maker haast onmogelijk.
afb 6, 7,5 x 11,5 cm
Tenslotte kregen we als reactie op ons artikel in Gen een afbeelding van een knipsel, in bezit van iemand in Zeeland (afb 7). Het is gemaakt voor Cornelia Dobbelaar, geboren op 27 maart 1744. We kregen er de volgende gegevens bij: Cornelia is op 21 februari 1800 in Middelburg overleden als echtgenote van de geneesheer Samuel de Wind (1742-1803) met wie ze in 1765 trouwde. Ook van de stijl van dit knipsel en de famen met hun toeters en carnavalachtige hoofddeksels, kennen we geen tweede voorbeeld.
afb 7
Het is maar een keus uit een veelheid van anonieme knipsels. In onze ambachtelijke knipgeschiedenis vond men het vaak niet nodig om de eigen naam te vermelden. Met een beetje geluk kunnen we hun woonplaats veronderstellen en hun periode van activiteit bepalen. Hoe meer we zien, hoe beter de traditie kan worden beschreven en knippers op naam gebracht worden.
Joke en Jan Peter Verhave